ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ της ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ και ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ (Κ.ΑΛ.Ο.)

Ενόψει της διαμόρφωσης νέου νομοθετικού πλαισίου για την κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία, το Οικολογικό Δίκτυο, τα στελέχη του και οι φορείς μέσα από τους οποίους έχουν δουλέψει πλευρές του σημαντικού αυτού ζητήματος, έχουν καταθέσει στη διαβούλευση μια σειρά προτάσεων, με την ελπίδα να ενσωματωθούν στο νομοσχέδιο. Στη συνολική παρουσίαση των προτάσεων αυτών, αποσκοπεί το παρακάτω αναλυτικό κείμενο.

Περιεχόμενα:
1. Το αντικείμενο
2. Τομείς εφαρμογής πολιτικών ανάπτυξης της Κ.ΑΛ.Ο.
3. Δυνάμεις στήριξης της πολιτικής
4. Ανανέωση της συνεργατικής/συνεταιριστικής ιδέας
5. Αξιοποίηση και αλλαγή του ευρωπαϊκού πλαισίου
6. Αλλαγή του θεσμικού πλαισίου στην Ελλάδα
7. Οργάνωση, διαφάνεια, στήριξη, περιφερειακότητα
8. Η καταγραφή -ταξινόμηση
9. Οι προτάσεις με χρονικό προγραμματισμό υλοποίησης
10. Δημιουργική απασχόληση, κατάρτιση και δια βίου μάθηση
11. Η εθελοντική εργασία
12. Οι ΜΚΟ - Οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών
13. Νέο πνεύμα στους συνεταιρισμούς - Δίκτυα παραγωγών- καταναλωτών
14. Η Πράσινη Χωρική Ανάπτυξη
15. Προτάσεις πάνω στο σχέδιο νόμου του ΥΠΕΚΚΑ


1. Το αντικείμενο

Η κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία (που θα αναφέρεται εφεξής, χάριν συντομίας, ως Κ.ΑΛ.Ο.) είναι ο τρίτος τομέας της οικονομίας, πέρα από το κράτος και την αγορά. Αγγίζει έναν τεράστιο αριθμό ατόμων σε όλη την Ευρώπη, περίπου δύο εκατομμύρια οικονομικές οντότητες, δηλαδή το 10% του συνολικού αριθμού των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων και απασχολεί περισσότερους από 11 εκατομμύρια μισθωτούς (το ισοδύναμο του 6% του ενεργού πληθυσμού της Ε.Ε.).

Στην Κ.ΑΛ.Ο. η επιτυχία των επιχειρήσεων δεν μετράται μόνο με το κριτήριο της οικονομικής επιτυχίας -η οποία είναι απαραίτητη για την επίτευξη των στόχων τους ως εταιρειών αμοιβαίας βάσης και με το κριτήριο της αλληλεγγύης- αλλά πάνω απ’ όλα κρίνεται από τη συμβολή τους στην αλληλεγγύη, την κοινωνική συνοχή και την ενίσχυση των τοπικών δεσμών. Η Κ.ΑΛ.Ο. δημιουργεί υψηλής ποιότητας θέσεις εργασίας και καλύτερη ποιότητα ζωής, προσφέροντας συγχρόνως ένα κατάλληλο πλαίσιο για νέες μορφές επιχειρηματικότητας και εργασίας.

Προφανώς, οι μορφές Κ.ΑΛ.Ο. δεν μπορούν να λειτουργούν ως άλλοθι για τις νεοφιλελεύθερες πολιτικές, που αρνούνται τον ρόλο και την ευθύνη του κράτους κυρίως για την κοινωνική προστασία και τη μεταθέτουν στον κοινωνικό τομέα, μειώνοντας και τις δαπάνες. Θα πρέπει να ενταχθούν στο πλαίσιο μιας στρατηγικής βιώσιμης και εναλλακτικής κοινωνικής, παραγωγικής και περιβαλλοντικής ανασυγκρότησης, στην κατεύθυνση μιας οικονομικής δημοκρατίας.

Η Κ.ΑΛ.Ο. περιλαμβάνει συνεταιρισμούς, εταιρείες αμοιβαίας βάσης, ενώσεις και ιδρύματα. Οι επιχειρήσεις αυτές δραστηριοποιούνται ιδιαιτέρως σε τομείς όπως κοινωνική προστασία, κοινωνικές υπηρεσίες, υγεία, τραπεζικές εργασίες, ασφαλιστικές εργασίες, γεωργική παραγωγή, προστασία του καταναλωτή, κοινοτική εργασία, οικοτεχνία/χειροτεχνία, στέγαση, υπηρεσίες εφοδιασμού, υπηρεσίες γειτονιάς, εκπαίδευση και κατάρτιση, καθώς και δραστηριότητες πολιτισμού, αθλητισμού και ελεύθερου χρόνου.

Ορισμένες από τις παραπάνω πρωτοβουλίες έχουν ήδη εξασφαλίσει νομοθετική αναγνώριση, όπως επιχειρήσεις με κοινωφελείς στόχους (Βέλγιο), κοινωνικοί συνεταιρισμοί (Ιταλία), συνεταιριστικές επιχειρήσεις που υπηρετούν το γενικό συμφέρον (Γαλλία) κλπ.

Η Κ.ΑΛ.Ο. περιλαμβάνει σήμερα σε διεθνές επίπεδο, συνεταιριστικές δραστηριότητες που προσφέρουν προϊόντα και υπηρεσίες στην αγορά, ή σε ειδικές αγορές, με τη βοήθεια δημοσίων επιδοτήσεων αρκετές φορές, αλλά περιλαμβάνει και εθελοντικές δραστηριότητες οι οποίες υποκαθιστούν κοινωνικές υπηρεσίες και υπηρεσίες πρόνοιας. Ανάλογα με τις συνθήκες που επικρατούν σε μια χώρα, κατά μια ιστορική περίοδο, η δημιουργία τέτοιων εγχειρημάτων αλλά και οι πολιτικές στήριξής τους (από κρατικές, αυτοδιοικητικές ή κοινωνικές δομές) κατά τομείς δραστηριοτήτων, περιλαμβάνονται σε αντίστοιχες στρατηγικές επιλογές.

Δεν είμαστε σε θέση να αντιγράψουμε τα πρότυπα που ίσχυσαν στις αναπτυγμένες ευρωπαϊκές χώρες κατά την περίοδο της φορντιστικής ανάπτυξης, όταν οι πρωτοβουλίες κοινωνικής οικονομίας λειτουργούσαν συμπληρωματικά σε σχέση με τους θεσμούς του κοινωνικού κράτους και της περιβαλλοντικής πολιτικής. Στην Ελλάδα σήμερα, οι υπαρκτές πρωτοβουλίες και αυτές που είναι αναγκαίο να προωθηθούν, αποτελούν και πρέπει να αποτελέσουν σημαντικό μέρος των διαδικασιών της ανασυγκρότησης, και χρειάζεται επομένως να ακολουθήσουν κατευθύνσεις οι οποίες εντάσσονται σε εξειδικευμένες στρατηγικές ανασυγκρότησης.

Η Κ.ΑΛ.Ο., μέσα από τυπικές ή και άτυπες οργανωτικές μορφές, με εγχειρήματα που έχουν προκύψει από αμεσοδημοκρατικές διαδικασίες βάσης, δηλαδή από τα κάτω, αποτελεί προνομιακό εργαλείο για την παραγωγική ανασυγκρότηση της χώρας και ήδη τα τελευταία χρόνια έχει αρχίσει να ανθίζει πάνω στο έδαφος της κρίσης.


2. Τομείς εφαρμογής πολιτικών ανάπτυξης της Κ.ΑΛ.Ο.

Θεωρώντας ότι η Κ.ΑΛ.Ο. μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο στο πλαίσιο της στρατηγικής ανασυγκρότησης, χρειάζεται να υποθέσουμε ότι θα συνυπάρξουν στο άμεσο μέλλον τρείς παράγοντες: η ανάπτυξη πρωτοβουλιών από εργαζόμενους, ανέργους και πολίτες, η διαμόρφωση συλλογικών διαδικασιών σχεδιασμού των προτεραιοτήτων κατά κλάδους και περιοχές, και η δημιουργία δομών υποστήριξης και προσανατολισμού των εγχειρημάτων. Στις διαδικασίες σχεδιασμού πρέπει να συμμετάσχουν κρατικές υπηρεσίες, αυτοδιοικήσεις, και αντιπροσωπευτικοί φορείς των επιχειρηματιών, των εργαζομένων, των κινημάτων και των οργανώσεων της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας.

Η Κ.ΑΛ.Ο. αποτελεί προνομιακό πεδίο ανάπτυξης μια «άλλης» πολιτικής, σε αντιδιαστολή με τον νεοφιλελευθερισμό. Μιας πολιτικής που στο οικονομικό επίπεδο θέλει να οργανώνει την παραγωγή και την οικονομία με τρόπο που να αμφισβητεί τα δύο δοκιμασμένα και αποτυχημένα ιστορικά μοντέλα, του καπιταλισμού και του σοσιαλισμού που δεν υπήρξε, συνδυάζοντας πετυχημένα τη συλλογική ιδιοκτησία με τα κίνητρα προς τα άτομα.

• Στο κοινωνικό επίπεδο προωθεί την ισότητα, την κοινωνική δικαιοσύνη και αλληλεγγύη, τις ατομικές και συλλογικές ελευθερίες.
• Στο περιβαλλοντικό επίπεδο προωθεί περιβαλλοντικά φιλικές πρακτικές και αξίες για την αρμονική συμβίωση ανθρώπου και φύσης, δίνοντας έμφαση στην τοπική βιώσιμη ανάπτυξη.
• Στο πολιτικό επίπεδο συνδυάζει αρμονικά την αντιπροσωπευτική με την άμεση δημοκρατία και κατοχυρώνει τον λαϊκό έλεγχο των συλλογικών αποφάσεων.
• Στο πολιτιστικό επίπεδο δημιουργεί συνθήκες άνθισης της προσωπικότητας με τρόπο που επιτρέπει την αξιοποίηση της ατομικής δυναμικής προς όφελος του συνόλου.

Τομείς άμεσης εκκίνησης αποτελούν εκείνοι των κοινών (ενέργεια, νερό, σκουπίδια κλπ.). Η Κ.ΑΛ.Ο. στους τομείς αυτούς αποτελεί και μια εναλλακτική σε σχέση με τις πιέσεις των δανειστών για αποκρατικοποιήσεις, συμβατή με το ευρωπαϊκό θεσμικό και κανονιστικό πλαίσιο. Εναλλακτική όχι μόνο σε σχέση με το άμεσο ιδιοκτησιακό και διαχειριστικό πλαίσιο, αλλά και σε σχέση με τον μακροπρόθεσμο στόχο του μετασχηματισμού των παραγωγικών και κοινωνικών σχέσεων.

Η άμεση εκκίνηση ενός διαλόγου με βασικούς συμμέτοχους την κυβέρνηση, την αυτοδιοίκηση και τα κινήματα υπεράσπισης των κοινών αγαθών και της Κ.ΑΛ.Ο., με στόχο τη διαμόρφωση ενός οδικού χάρτη ανάπτυξης του τρίτου τομέα της οικονομίας στους συγκεκριμένους τομείς, θα μπορούσε γρήγορα να δώσει όχι μόνο σημαντικά οικονομικά αποτελέσματα, αλλά να δημιουργήσει και ισχυρές κοινωνικές συμμαχίες. Π.χ. στη Θεσσαλονίκη έγινε ένα πολύ πετυχημένο δημοψήφισμα ενάντια στην ιδιωτικοποίηση της ΕΥΑΘ, για τη διεξαγωγή και επιτυχία του οποίου συνέπραξαν δυνάμεις της εργασίας, της αυτοδιοίκησης και το κίνημα του Νερού. Αυτή ήταν μια μεγάλη επιτυχία της συμμαχίας του "ΟΧΙ στην ιδιωτικοποίηση". Μετά το σταμάτημα της ιδιωτικοποίησης είναι κρίσιμο να δημιουργηθεί η μεγάλη συμμαχία του "ΝΑΙ", στη βάση μιας πρότασης που θα προκύψει από ένα ανοιχτό, δημόσιο διάλογο με συμμέτοχους, την κυβέρνηση, την αυτοδιοίκηση, το κίνημα των πολιτών, τους πολίτες. Θα είναι προς μεγάλο όφελος της κυβέρνησης να ανοίξει η ίδια τον διάλογο αυτό με συγκεκριμένο στόχο τη διαμόρφωση ενός "άλλου μοντέλου", σε πλήρη αντιδιαστολή με το νεοφιλελεύθερο. Είναι σαφές ότι η χώρα είναι γεμάτη ανοιχτές πληγές αντίστοιχης μορφής σε όλες τις γωνιές της, και μια τέτοια διαδικασία θα άλλαζε ριζικά τη βάση στήριξης της κυβερνητικής πολιτικής, ισορροπώντας το "εθνικό" με το "κοινωνικό".

Υπάρχει ένα μεγάλο πλάτος περιβαλλοντικών δραστηριοτήτων που θα μπορούσαν να ενταχθούν σε μορφές και πρωτοβουλίες Κ.ΑΛ.Ο.. Ενδεικτικοί τομείς είναι οι εξής:

• ενίσχυση καινοτόμων πρωτοβουλιών στο ζήτημα της διαχείρισης απορριμμάτων και της επαναχρησιμοποίησης των χρήσιμων υλικών.
• διαλογή στην πηγή – ανακύκλωση – κομποστοποίηση
• καλλιέργεια, τυποποίηση και προώθηση βιολογικών, τοπικών προϊόντων
• καλλιέργεια, τυποποίηση και προώθηση αρωματικών φυτών
• προώθηση εναλλακτικού, ποιοτικού και θεματικού τουρισμού
• καινοτομία στον ενεργειακό τομέα
• ενεργειακές και αντισεισμικές αναβαθμίσεις κτιρίων, αναπαλαίωση και ανοικοδόμηση εγκαταλειμμένων κτιρίων
• μετακίνηση με ποδήλατο, ακτοπλοΐα κ.ά.

Η Κ.ΑΛ.Ο. έχει τη δυνατότητα να αναπτυχθεί σημαντικά, να εντοπίσει διάφορους πόρους, να τους συνδυάσει και να τους ενεργοποιήσει και, ακόμη περισσότερο, να καταθέσει προτάσεις για την κατάλληλη και βιώσιμη χρήση των πόρων αυτών για την ικανοποίηση των πραγματικών αναγκών (σε αντιδιαστολή με αυτές που υποδεικνύονται από τις αγορές). Η Κ.ΑΛ.Ο. είναι παράδειγμα ενός εναλλακτικού μοντέλου βιώσιμης δημιουργίας πλούτου με σκοπό την ανθρώπινη ευημερία, σύμφωνα με το οποίο οι οικονομικές δραστηριότητες οφείλουν να υπηρετούν την κοινωνία.

Η επίτευξη θετικού αποτελέσματος εξαρτάται από την υλοποίηση των εξής βασικών στοιχείων σε όλα τα επίπεδα:

• Ένα δίκαιο πεδίο δράσης για όλους τους οικονομικούς παράγοντες, που θα οδηγήσει σε ανθεκτικότερο σύστημα.
• Ένα αποτελεσματικό πλαίσιο πολιτικής (ρύθμιση, φορολογία, νομοθεσία) και ένα σύστημα υποστήριξης (οικονομικής, τεχνικής και ανθρωπίνων πόρων) επικεντρωμένο στον αντίκτυπο και τη βιωσιμότητα, τα οποία θα βοηθήσουν στην αναβάθμιση υφιστάμενων βιώσιμων τοπικών και περιφερειακών λύσεων, σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο.
• Μια νέα σχέση εταίρων μεταξύ των οικονομικών φορέων (κερδοσκοπικών και μη κερδοσκοπικών) και των κέντρων λήψης αποφάσεων (τοπικών, εθνικών και ευρωπαϊκών) βασιζόμενη στη διαφάνεια, την υπευθυνότητα και το όφελος που παρέχουν στην κοινωνία.

Επιπλέον, σε ελλαδικό και ευρωπαϊκό επίπεδο θα πρέπει:

• να αναγνωριστούν οι συνιστώσες της Κ.ΑΛ.Ο. στον κοινωνικό διάλογο εντός και μεταξύ των τομέων,
• να προωθηθεί η συμμετοχή τους στους φορείς διαλόγου.

3. Δυνάμεις στήριξης της πολιτικής

Ως απάντηση στην επιδείνωση των συνθηκών διαβίωσης αλλά και ως εγχώρια εκδήλωση του διεθνούς κινήματος αλληλέγγυας οικονομίας, τα τελευταία χρόνια έχει αναπτυχθεί ένα αυθόρμητο κύμα εθελοντικών δραστηριοτήτων, αλληλέγγυων δομών και συνεταιριστικών πρωτοβουλιών νέων πολιτών. Στην προοπτική ανάπτυξης μιας εναλλακτικής οικονομίας, είναι απαραίτητη η στήριξη των πρακτικών που συνδέουν τη συλλογική δράση με την κάλυψη κοινωνικών αναγκών και την άμεση δημοκρατική λειτουργία των δομών.

Για τη διέξοδο από την κρίση, εκτός από τις άλλες προσπάθειες που γίνονται, πρέπει να επενδύσουμε και σε πράσινες υποδομές, για συμφιλίωση της οικονομίας με το περιβάλλον, δημιουργώντας ταυτόχρονα θέσεις εργασίας και τονώνοντας την πραγματική οικονομία. Ακόμη κεντρικότερη σημασία έχει η οικοδόμηση ενός νέου κοινωνικού συμβολαίου, που θα στηρίζει την ευημερία λιγότερο στην ατομική αγοραστική δύναμη και περισσότερο στην αλληλεγγύη, τη συνεργασία και τα συλλογικά αγαθά.
Η κοινωνική οικονομία είναι στο πρόγραμμα της Θεσσαλονίκης του ΣΥΡΙΖΑ, αποτελεί σημαντική συνιστώσα μιας πράσινης οικονομίας και του προγράμματος των Ευρωπαίων Πράσινων και υποστηρίζεται -έστω γενικώς- από άλλες πολιτικές δυνάμεις.

Η Κ.ΑΛ.Ο. περιλαμβάνει ένα ευρύ φάσμα οργανωτικών τύπων και δικτύων, οργανώσεις της γειτονιάς, πολιτιστικές και περιβαλλοντικές οργανώσεις, εθελοντικές ανθρωπιστικές οργανώσεις, φιλανθρωπικά ιδρύματα, κινήματα προστασίας καταναλωτών, κοινωνικές συνεταιριστικές οργανώσεις και συνεταιρισμούς κάθε μορφής καθώς και τα κοινωνικά δίκτυα που συγκροτούν αυτές οι οργανώσεις. Τα τελευταία χρόνια έχουν γεννηθεί άτυπες ομάδες και δίκτυα όπως τράπεζες χρόνου, ανταλλακτικά δίκτυα, αγορές τροφίμων χωρίς μεσάζοντες, κοινωνικά υποστηριζόμενη γεωργία, συλλογικές κουζίνες, αυτοδιαχειριζόμενοι αγροί, οικοκοινότητες κ.ά.

Οι μορφές που παίρνει η επιδίωξη ή η υλοποίηση των κατευθύνσεων Κ.ΑΛ.Ο. είναι πολλές και διαφορετικές:

• κινήματα άρνησης αναπτυξιακών επιλογών (Σκουριές, Κερατέα, β.Α.Π.Ε.) με πρώτες προσπάθειες χάραξης εναλλακτικών κατευθύνσεων,
• αυτοδιαχείριση μεταποιητικής μονάδας (ΒΙΟΜΕ)
• αλληλέγγυα εθελοντικά εγχειρήματα με κινηματικά χαρακτηριστικά
• συνεργατικά εγχειρήματα (ΕΦ.ΣΥΝ., Εκδόσεις των Συναδέλφων, κ.ά.)
• γνωσιακές ομάδες με προγραμματικό ρόλο και πρακτικές και συμβουλευτικές δυνατότητες (Πρωσυνατ, Πελίτη κ.ά.)
• οικοκοινότητες

Αυτή η δυναμική μπορεί να ενισχυθεί και να ενοποιηθεί με τις εξής δραστηριότητες: την προγραμματική και πολιτική υποστήριξη, τη δημιουργία κοινωνικών και πολιτικών συμμαχιών για την επεξεργασία σχεδίων ανασυγκρότησης, και τη δημιουργία από φορείς του κράτους ή της αυτοδιοίκησης, ή και μέσω της συνεργασίας συνεργατικών εγχειρημάτων, των θεσμών υποστήριξης αυτοδιαχειριζόμενων και συνεργατικών δραστηριοτήτων.

Τα κινήματα άρνησης αναπτυξιακών επιλογών, θα έπρεπε να οδηγήσουν στις περιοχές ή τους κλάδους δραστηριοτήτων που αφορούν, σε προτάσεις εναλλακτικών σχεδίων ανάπτυξης για περιοχές, ή εναλλακτικές προσεγγίσεις γενικότερων επιλογών όπως οι ΑΠΕ και η ανακύκλωση. Οι γνωσιακές ομάδες μπορούν να παίξουν ένα σημαντικό ρόλο, προτείνοντας τεχνικές λύσεις σε συνδυασμό με κοινωνικά αιτήματα και παρεμβάσεις, αλλά χρειάζεται και η κινητοποίηση των φορέων που έχουν σχέση με το κάθε θέμα, σε τοπικό και εθνικό επίπεδο.

Οι αυτοδιοικήσεις και οι συνδικαλιστικές οργανώσεις μπορούν να δραστηριοποιηθούν σχετικά με εγκαταλειμμένες παραγωγικές μονάδες ή παραγωγικές μονάδες που κλείνουν, υποστηρίζοντας την προοπτική της ανάληψής τους από εργαζομένους ή ανέργους, προτείνοντας επίσης αναγκαίες αλλαγές στη νομοθεσία.

Βασικό κριτήριο αξιολόγησης των δυνάμεων στήριξης της πολιτικής για την Κ.ΑΛ.Ο., αποτελεί η πρακτική εφαρμογή των σχετικών καταστατικών δεσμεύσεων μέσα από τη διαμόρφωση και λειτουργία αντίστοιχων θεσμών στο εσωτερικό των εγχειρημάτων της Κ.ΑΛ.Ο., αλλά και θεσμών άμεσης διασύνδεσής τους με την κοινωνία στην οποία υπάρχουν και λειτουργούν.

Η όποια θεσμική παρέμβαση καλείται να υλοποιηθεί σε συνθήκες μιας ενδιαφέρουσας κοινωνικής κινητικότητας αλλά όχι τέτοιας που να μπορεί να επιβάλει αιτήματα, σχέδια και νόμους. Συγκροτείται ως νέα μορφή κινηματικής οργάνωσης, με προοπτική να μπορεί να αποσπάσει πόρους, δικαιώματα, περιοχές δραστηριοτήτων.

Χρειάζονται, όμως, και κεντρικές πρωτοβουλίες. Εν δυνάμει σύμμαχοι είναι όλες οι δυνάμεις που έχουν δημιουργήσει υπαρκτά, πετυχημένα εγχειρήματα, που παράγουν απτά οικονομικά, κοινωνικά, περιβαλλοντικά, πολιτικά και ιδεολογικά αποτελέσματα.


4. Ανανέωση της συνεργατικής / συνεταιριστικής ιδέας

Παρόλο που η Ελλάδα έχει μακρά συνεταιριστική παράδοση, η οποία φθάνει μέχρι τον 18ο αιώνα και κατοχυρώθηκε ήδη από το Σύνταγμα του 1864, οι δομές της άρχισαν να κλονίζονται μεταπολεμικά λόγω της ανάπτυξης πελατειακών σχέσεων και κυρίως μετά τη δεκαετία του 80 βιώσαμε την κατάρρευση της αξιοπιστίας τους.

Το νομικό πλαίσιο του 2011 για τους συνεταιρισμούς καλύπτει ένα τμήμα της Κ.ΑΛ.Ο., δεν είναι ενσωματωμένο πλήρως στην υπάρχουσα νομοθεσία, έχει πολλές ασάφειες σχετικά με το εργατικό δίκαιο και τη φορολογία και δεν αντιμετωπίζει την πελατειακή νοοτροπία.

Η χώρα χρειάζεται μια γερή δόση ανανέωσης της συνεταιριστικής ιδέας και ήδη τα χρόνια της κρίσης αυτό έχει αρχίσει να γίνεται. Η αλλαγή της κοινωνικής συνείδησης πρέπει να συνοδευτεί με σημαντική θεσμική μεταρρύθμιση, που να περιλαμβάνει και τον υποχρεωτικό έλεγχο των συνεταιρισμών.

Η εμπειρία από αντίστοιχες διαδικασίες σε ευρωπαϊκό επίπεδο είναι σημαντική. Πχ το 2006 έγινε μια μεγάλη αναθεώρηση του γερμανικού συνεταιριστικού δικαίου και αυτή επηρέασε θετικά τη δημιουργία νέων συνεταιρισμών. Βεβαίως, λόγω των διαδικασιών εξυγίανσης σε διάφορους τομείς, όπως ο τραπεζικός τομέας και η γεωργία, ο αριθμός των συνεταιρισμών μειώθηκε σημαντικά. Όμως οι πολίτες άρχισαν πάλι να έλκονται από την ιδέα των συνεταιρισμών και σήμερα στη Γερμανία υπάρχουν περισσότεροι από 7600 συνεταιρισμοί, που διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην οικονομία, στον τραπεζικό τομέα, τη γεωργία, το εμπόριο, τις τέχνες, τη στέγαση και την κατανάλωση, αποτελούν πηγή φορολογικών εσόδων και προσφέρουν πάνω από 800.000 θέσεις εργασίας.

Έχουν συσταθεί περισσότεροι από 1000 νέοι συνεταιρισμοί, που δραστηριοποιούνται στις υπηρεσίες, την υγεία κτλ. αλλά ο πιο σημαντικός είναι ο τομέας των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας -ΑΠΕ, που αριθμεί περίπου 600 συνεταιρισμούς, οι οποίοι παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο και στην ανάπτυξη ενός περιφερειακού δικτύου παροχής ενέργειας. Οι τοπικές κοινωνίες εμπλέκονται θετικά στη συνεταιριστική παραγωγή και διανομή ενέργειας και συχνά επιτρέπουν τις χρήσεις στεγών σε δημόσια κτήρια, όπως τα σχολεία, οι οποίες διαφορετικά δεν θα ήταν προσβάσιμες σε ιδιώτες. Πολλές συνεταιριστικές τράπεζες στηρίζουν την ίδρυση συνεταιρισμών ΑΠΕ, προσφέροντας τεχνογνωσία και αναλαμβάνοντας ρόλο διαμεσολαβητή μεταξύ των φορέων.


5. Αξιοποίηση και αλλαγή του ευρωπαϊκού πλαισίου

Είναι φανερό ότι υπάρχουν πλευρές της σημερινής ευρωπαϊκής πολιτικής που θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν, παρόλο που ο σκληρός πυρήνας της ΕΕ μιλάει για «κοινωνική οικονομία της αγοράς». Μπορεί, λοιπόν, να γίνει χρήση του ευρωπαϊκού θεσμικού και κανονιστικού πλαισίου καθώς και των εργαλείων του, όχι όμως για υιοθετηθεί άκριτα η τρέχουσα αντίληψή του αλλά για να ενισχυθεί η Κ.ΑΛ.Ο. στην Ελλάδα. Και παράλληλα, για να γίνει προσπάθεια βελτίωσής του.

Υπάρχει, ως γνωστόν, η εμβληματική πρωτοβουλία στο πλαίσιο της στρατηγικής Ευρώπη 2020 -Ένωση καινοτομίας: Η Επιτροπή σημειώνει ότι πρέπει να προχωρήσει «Εμπλέκοντας όλους τους παράγοντες και όλες τις περιφέρειες στον κύκλο της καινοτομίας: όχι μόνο τις μεγάλες εταιρείες αλλά και τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις σε όλους τους τομείς, συμπεριλαμβανομένων του δημόσιου τομέα, της κοινωνικής οικονομίας και των ίδιων των πολιτών (κοινωνική καινοτομία)».

Και προσδιορίζει ότι: «Η κοινωνική καινοτομία είναι ένα σημαντικό νέο πεδίο που πρέπει να τροφοδοτηθεί. Πρόκειται για την αξιοποίηση της ευρηματικότητας που έχουν φιλανθρωπικές οργανώσεις, ενώσεις και κοινωνικοί επιχειρηματίες για να βρίσκουν νέους τρόπους κάλυψης εκείνων των κοινωνικών αναγκών που δεν ικανοποιούνται από την αγορά ή από τον δημόσιο τομέα».

Δεν πρέπει να διαφεύγει το γεγονός ότι η σύνδεση της κοινωνικής οικονομίας με την κάλυψη αναγκών που δεν ικανοποιούνται από την αγορά ή από τον δημόσιο τομέα, έχει αποτελέσει επιλογή της νεοφιλελεύθερης πολιτικής σε ότι αφορά τις κοινωνικές υπηρεσίες και την απορρύθμιση της αγοράς εργασίας. Σε χώρες που έχουν πληγεί από τις πολιτικές λιτότητας, η κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία καλείται να παίξει έναν ρόλο ο οποίος αφορά τόσο την κοινωνική, όσο και την παραγωγική και περιβαλλοντική ανασυγκρότηση, με την υιοθέτηση ποιοτικών στόχων σε όλα τα επίπεδα, και επομένως με την αμφισβήτηση των επιλογών της νεοφιλελεύθερης προσέγγισης.

Υπόψη, βεβαίως, ότι παρόλο που δεν υπάρχει σαφής και ενιαίος ορισμός για την κοινωνική οικονομία, αρκετά ευρωπαϊκά κείμενα αναφέρονται σε αυτήν με συγκεκριμένο τρόπο:

• Στήριξη της ανάπτυξης των μικρών επιχειρήσεων της Κ.ΑΛ.Ο. με βάση τον ευρωπαϊκό μηχανισμό μικροχρηματοδοτήσεων Progress: Στόχος είναι η επέκταση της μικροπίστωσης στις ευάλωτες ομάδες και η διευκόλυνση της δημιουργίας επιχειρήσεων.
• Οδηγός ΕΕ για τις τη συνεκτίμηση κοινωνικών πτυχών στις δημόσιες συμβάσεις: Η Επιτροπή σημειώνει ότι θα ήταν «χρήσιμο να εξασφαλιστεί ότι οι πρακτικές σύναψης εμπορικών συμφωνιών είναι ανοικτές σε φορείς όπως οι μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις, οι επιχειρήσεις κοινωνικής οικονομίας και στον τομέα εθελοντικών και κοινοτικών οργανώσεων, ανεξαρτήτως της νομικής μορφής που προσλαμβάνουν».
• Ευρωπαϊκή πλατφόρμα για την καταπολέμηση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού: Η Πλατφόρμα προσφέρει «ένα ευρωπαϊκό πλαίσιο για την κοινωνική και εδαφική συνοχή και έχει ως άξονα τις συμπράξεις και τον έλεγχο του δυναμικού της κοινωνικής οικονομίας». Η Επιτροπή έχει δηλώσει πως «θα υποστηρίξει την ανάπτυξη της κοινωνικής οικονομίας ως μέσου ενεργού ένταξης διευκολύνοντας την πρόσβαση σε χρηματοδοτικά προγράμματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης στον τομέα αυτό. Βασική Δράση: Νομοθεσία που θα δημιουργεί ένα πλαίσιο διευκόλυνσης για την ανάπτυξη επενδυτικών κεφαλαίων αλληλεγγύης, που θα ενίσχυαν το αποτέλεσμα των εθνικών πρωτοβουλιών».

Βεβαίως, όλοι οι μη κερδοσκοπικοί οργανισμοί δεν είναι μέλη της κοινωνικής οικονομίας. Τα σχολεία, τα νοσοκομεία, που είναι οι πιο μεγάλοι εργοδότες τοπικά, δεν έχουν μόνο κόστος αλλά επενδύουν σε κοινωνικό και οικονομικό κεφάλαιο. Επιπλέον, οι κοινωνικές επιχειρήσεις δεν είναι μέρος της κοινωνικής οικονομίας αλλά ο πυρήνας της κοινωνικής επιχειρηματικότητας.

Μέσα από την επιδίωξη συμμαχιών και κατάλληλων πολιτικών, μπορούν να επιδιωχτούν με τη θεσμική συμμετοχή στις δομές λήψης αποφάσεων της ΕΕ και τα εξής:

• Επιτάχυνση της πορείας προς ένα πανευρωπαϊκό πλαίσιο για την Κ.ΑΛ.Ο.. Καλύτερη αναγνώριση της Κ.ΑΛ.Ο. σε όλους τους τομείς πολιτικής της Ε.Ε. Στατιστική αναγνώριση των επιχειρήσεων της Κ.ΑΛ.Ο. και της παραγωγικότητάς τους, αναβάθμιση της παροχής συμβουλευτικών υπηρεσιών για νέες πρωτοβουλίες, ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών σχετικά με δίκτυα, επικοινωνία και προώθηση μέσω οικονομικών και φορολογικών πολιτικών. Διασάφηση των ευρωπαϊκών κανόνων κρατικής βοήθειας.
• Αναγνώριση από τους ευρωπαϊκούς κανόνες ανταγωνισμού των ιδιαιτεροτήτων των συνεταιριστικών τραπεζών, στεγαστικών ταμιευτηρίων, πιστωτικών ενώσεων και ταμείων αλληλασφάλισης. Ιδίως σε ό,τι αφορά σε θέματα επάρκειας κεφαλαίων και διασφάλισης των καταθέσεων, υπάρχει πάντα ο πραγματικός κίνδυνος ότι οι επιχειρήσεις της Κ.ΑΛ.Ο. θα κληθούν να πληρώσουν τον λογαριασμό για τον τυχοδιωκτισμό των κερδοσκοπικών επιχειρήσεων.
• Υιοθέτηση ισχυρής ευρωπαϊκής νομοθεσίας για τις επιχειρήσεις της Κ.ΑΛ.Ο. ώστε να προσφέρει ευελιξία και πλήρη αναγνώριση στις ιδιαιτερότητές της, να εγγυάται υψηλής ποιότητας απασχόληση και να λειτουργεί ανεξάρτητα από τις εθνικές νομοθεσίες.
• Υποστήριξη της ευρύτερης αναγνώρισης του ρόλου της κοινωνικής οικονομίας σε πολιτικά εγχειρήματα όπως η Πρωτοβουλία της Ε.Ε. για την Κοινωνική Επιχειρηματικότητα, η Πράξη για την Ενιαία Αγορά ή τις διάφορες στρατηγικές απασχόλησης και κοινωνικής ένταξης.
• Συμβολή στην προώθηση της δημιουργίας συνεργατικών σχημάτων που βασίζονται στην κοινωνική οικονομία στο πλαίσιο της πολιτικής της συνοχής της Ε.Ε. (ΕΚΤ, ΕΤΠΑ κλπ).
• Πίεση για χρηματοδότηση σε έργα βασιζόμενα στην Κ.ΑΛ.Ο., βελτίωση των στατιστικών στοιχείων σχετικά με την υφιστάμενη κατάσταση της κοινωνικής οικονομίας στα διάφορα κράτη-μέλη και πλήρη αξιοποίηση του δυναμικού των αντίστοιχων παραγόντων και για την προώθηση της βιώσιμης τοπικής ανάπτυξης και ευημερίας.
• Απλοποιήσεις του Καταστατικού της Ευρωπαϊκής Συνεταιριστικής Επιχείρησης (ΕΣΕ), που αποτελεί τη μοναδική νομική μορφή κοινωνικής οικονομίας που προβλέπεται σε επίπεδο ΕΕ, μετά την απόσυρση των προτάσεων περί Ευρωπαϊκού Σωματείου και Ευρωπαϊκού Ταμείου Αλληλοβοήθειας από την Επιτροπή το 2003. Συμμετοχή στην ολοκλήρωση του Καταστατικού του Ευρωπαϊκού Ιδρύματος.
• Εξασφάλιση ίσης μεταχείρισης των επιχειρήσεων Κ.ΑΛ.Ο. με τις συμβατικές επιχειρήσεις σε ευρωπαϊκό επίπεδο, με την υιοθέτηση πρότυπου ευρωπαϊκού καταστατικού στα ιδρύματα, τα αλληλασφαλιστικά ταμεία και τις ενώσεις προσώπων, τον ορισμό σαφών κανόνων, οι οποίοι θα προσδιορίζουν τις οντότητες που θα επιτρέπεται να δραστηριοποιούνται νόμιμα ως επιχειρήσεις Κ.ΑΛ.Ο., τη δημιουργία εθνικών μητρώων και συναφών δορυφορικών λογαριασμών και τη συλλογή δεδομένων από την EUROSTAT.
• Συμβολή στην κατάρτιση ενός Ευρωπαϊκού Καταστατικού για τα Αυτοδιαχειριζόμενα - Αλληλοβοηθητικά Ασφαλιστικά Ταμεία Υγείας. Μελέτη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για τον ρόλο των Αυτοδιαχειριζόμενων Ταμείων Υγείας στον 21ο αιώνα, έδειξε ότι είναι πιο ανθεκτικά από τις μετοχικές ασφαλιστικές εταιρείες, ιδιαίτερα σε περιόδους κρίσης.
• Εξασφάλιση επαρκούς μεταβατικής περιόδου για τα ταμεία αλληλασφάλισης, διότι χρειάζονται πολύ περισσότερο χρόνο για την αύξηση του κεφαλαίου τους απ’ ό,τι οι εταιρείες ασφάλισης που βασίζονται σε μετοχικά κεφάλαια. Ιδίως τα μικρά ταμεία αλληλασφάλισης τα οποία ειδικεύονται στην ασφάλιση κατά συγκεκριμένων κινδύνων δεν θα πρέπει να επιβαρύνονται με γραφειοκρατικές απαιτήσεις που έχουν σχεδιαστεί για εταιρείες μετοχικού κεφαλαίου, ιδίως σε ό,τι αφορά τον υπολογισμό αποθεματικών, τη διοικητική δομή και τους κανόνες αποκάλυψης.
• Προώθηση και στήριξη της Κ.ΑΛ.Ο. μέσω περιφερειακών και διαρθρωτικών ταμείων. Τα εν λόγω ταμεία επιτρέπουν όχι μόνο τη χρηματοδότηση σημαντικών πιλοτικών έργων αλλά και τη χρήση ανανεώσιμων κεφαλαίων για την ενίσχυση δομών μικροπίστωσης και την αποτελεσματική χρήση ενέργειας, ιδίως σε συγκροτήματα κοινωνικής κατοικίας. Όμως, η αντιμετώπιση της γραφειοκρατίας δεν πρέπει να είναι δυσχερής για τις σχετικά μικρές επιχειρήσεις.
• Προσαρμογή των ευρωπαϊκών κανονισμών υγιεινής τροφίμων στις συνθήκες του μικρού παραγωγού. Επιπλέον, η Ε.Ε. πρέπει να βρει λύσεις για νέους, καινοτόμους αγρότες που αναζητούν γη για αειφόρες καλλιέργειες.
• Αναθεώρηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1435/2003 προκειμένου να απλουστευθεί και να μειωθεί ο αριθμός των παραπομπών στην εθνική νομοθεσία και να θεσπιστούν ουσιαστικότεροι ευρωπαϊκοί κανόνες.
• Συμμετοχή στην επίλυση των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν οι διάφοροι τύποι επιχειρήσεων Κ.ΑΛ.Ο. εξαιτίας του επιχειρηματικού μοντέλου και των στόχων τους, του τρόπου λειτουργίας και της νοοτροπίας τους, σε τομείς όπως πολιτική ανταγωνισμού, εταιρική νομοθεσία, κρατική βοήθεια, κρατικές προμήθειες, κοινωνικές υπηρεσίες, φορολόγηση, στατιστική, λογιστική, χρηματοδότηση κλπ.
• Στήριξη της ανάπτυξης ευρωπαϊκών δράσεων σε τομείς όπως η κρατική βοήθεια, οι κοινωνικές υπηρεσίες γενικού οικονομικού ενδιαφέροντος και η φορολόγηση, και της ανάληψης νέων πρωτοβουλιών, όπως η δημιουργία νέου τύπου ταμείων κοινωνικών επενδύσεων για τη μόχλευση ανενεργών αποταμιεύσεων (UCITS), η δημιουργία χρηματιστηρίων κοινωνικών επιχειρήσεων, η συγκεκριμένη αναφορά σε κοινωνικές επιχειρήσεις από διάφορα Ευρωπαϊκά Ταμεία, η εξέταση της τρέχουσας δεοντολογικής σήμανσης (ethical labelling) για την προαγωγή της παρουσίας των κοινωνικών επιχειρήσεων, η ευρύτερη χρήση κοινωνικών κριτηρίων στις διατάξεις κρατικών προμηθειών, καθώς επίσης και μια συνολικότερη πολιτική σε θέματα επιχειρηματικής κοινωνικής ευθύνης.
• Προώθηση ενός Ευρωπαϊκού Έτους κοινωνικής και αλληλέγγυας Οικονομίας.
• Ενεργή συμμετοχή στην Ευρώπη της Κοινωνικής Οικονομίας που δημιούργησε η Επιτροπή ως συμβουλευτική ομάδα σε θέματα Κ.ΑΛ.Ο. και η οποία εξελίχθηκε σε σημαντική ανεξάρτητη ένωση. Η SOCIAL ECONOMY EUROPE, είναι ένας οργανισμός που τα μέλη του αντιπροσωπεύουν τις εξής οικογένειες της Κ.ΑΛ.Ο. σε ευρωπαϊκό επίπεδο:

- Cooperatives Europe για τους συνεταιρισμούς,
- AIM (Διεθνής Ένωση Αλληλοβοηθητικών / Αυτοδιαχειριζόμενων Ταμείων Υγείας) για τα αλληλασφαλιστικά ταμεία,
- AMICE (Ένωση Αλληλοβοηθητικών Συνεταιρισμών Ασφαλιστών και Ασφάλισης στην Ευρώπη) για τα αλληλασφαλιστικά ταμεία,
- CEDAG (Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Εθελοντικών Οργανισμών) για τις ενώσεις,
- European Foundation Centre (Ευρωπαϊκό Κέντρο Ιδρυμάτων) για τα ιδρύματα,

• Παρακολούθηση των δράσεων του REVES (Ευρωπαϊκά Δίκτυα Πόλεων και Περιφερειακών Περιοχών για την Κοινωνική Οικονομία) που συνδέει τις τοπικές αρχές με τις επιχειρήσεις της κοινωνικής οικονομίας.
• Προώθηση της δημιουργίας ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας Επιχειρήσεων Κοινωνικής Οικονομίας.

6. Αλλαγή του θεσμικού πλαισίου στην Ελλάδα

Οι προσπάθειες νομοθετικής ρύθμισης των επιχειρήσεων κοινωνικής οικονομίας έδωσαν έμφαση κυρίως σε θέματα κοινωνικού αποκλεισμού, αφήνοντας εκτός ρύθμισης βασικά θέματα λειτουργίας γεωργικών συνεταιρισμών, περιβαλλοντικών συνεταιρισμών και κοινωνικών επιχειρήσεων ενώ κάποιες άλλες νομοθετικές ρυθμίσεις είναι ξεπερασμένες, όπως πχ για τα ιδρύματα, που ανάγονται στο 1939. Επίσης, απουσιάζει ο ιδιωτικός μη κερδοσκοπικός τομέας, αλλά και οι οργανωτικές προϋποθέσεις για την αυτόνομη λειτουργία του με στήριξη από την κοινωνία των πολιτών.

Η απουσία ενός αναγνωρισμένου Τρίτου Τομέα, που να μεσολαβεί μεταξύ του δημοσίου και του ιδιωτικού, αποδυναμώνει τη διαπραγματευτική δύναμη των πολιτών. Οι θεσμοί της Κ.ΑΛ.Ο. στην Ελλάδα φέρουν μια ουσιαστικά φιλανθρωπική καταστατική δέσμευση για παροχή αγαθών και υπηρεσιών προς τα μέλη τους και την κοινότητα, σαφώς ανεπαρκή για τα σημερινά δεδομένα.

Μια νέα νομοθεσία πρέπει να αναγνωρίζει το γεγονός ότι η "αγορά" έχει αποβάλλει από την "επίσημη" οικονομία μεγάλο μέρος των πολιτών, ενώ ταυτόχρονα επιτρέπει μεγάλο μέρος των δραστηριοτήτων να παραμένει στη "σκιά", δουλεύοντας "μαύρα": "μαύρη" εργασία, παραεμπόριο, λαθρεμπόριο κλπ. Η νέα νομοθεσία, παίρνοντας υπόψη τη διαφορά ανάμεσα στους αδύναμους που απέβαλε η "αγορά" και σε εκείνους που κινούνται παρα- και λάθρα γιατί έχουν τον τρόπο να το κάνουν, πρέπει να αναγνωρίσει τα πολυάριθμα κινήματα κοινωνικής αλληλεγγύης που γέννησε η κρίση και να δημιουργήσει συνθήκες βαθμιαίας ένταξής τους στην επίσημη οικονομική δραστηριότητα.

Ειδικότερα:

Μέχρι το 2011 η μόνη θεσμοθετημένη σύγχρονη μορφή κοινωνικής επιχείρησης στην Ελλάδα αποτελούνταν από τους Κοινωνικούς Συνεταιρισμούς Περιορισμένης Ευθύνης (Κοι.Σ.Π.Ε.), που έχουν ως στόχο την κοινωνική ενσωμάτωση των ατόμων με προβλήματα ψυχικής υγείας (νόμος 2716/1999, άρθρο 12).

Το 2011 ψηφίστηκε ο νόμος 4019/2011 για την «Κοινωνική οικονομία και κοινωνική επιχειρηματικότητα», που βασίστηκε κυρίως στον τύπο του αστικού συνεταιρισμού και καθιέρωσε τρεις τύπους Κοινωνικών Συνεταιριστικών Επιχειρήσεων (Κοιν.Σ.Επ.): Ένταξης, Φροντίδας και Συλλογικού και παραγωγικού σκοπού. Οι Κοι.ΣΠΕ θεωρούνται αυτοδικαίως Κοιν.Σ.Επ. Ένταξης και υπάγονται στις διατάξεις του νόμου 4019/2011.

Ο νόμος 4019/2011 έχει πρόνοιες ακαθόριστες που πρακτικά μένουν ανεφάρμοστες και θέλει αλλαγές καθώς και υποστήριξη με άλλα μέτρα, στον αντίποδα αυτών που ταύτισαν φορολογικά μέσα στην κρίση τις Κοιν.Σ.Επ με τις άλλες επιχειρήσεις.

Συγκεκριμένα, χρειάζεται:

• Ανοικτή διαβούλευση με τους φορείς που υλοποιούν τον νόμο, μια και αυτοί βλέπουν τα μειονεκτήματά του.
• Αναγνώριση όλων όσων συμμετέχουν στον τρίτο τομέα της οικονομίας
• Σύνδεση της άσκησης κοινωνικής επιχειρηματικότητας και με μορφές πέρα από τις κοινωνικές συνεταιριστικές επιχειρήσεις.
• Πρόβλεψη αποκεντρωμένης εφαρμογής των διατάξεων του νόμου σε επίπεδο διοικητικό, πχ με την εμπλοκή των Περιφερειών.
• Ουσιαστική αξιολόγηση του impact των δράσεων και των πρωτοβουλιών των επιχειρήσεων και όχι μόνο της καταστατικής αναφοράς τους στην κοινωνική ωφέλεια.
• Χρησιμοποίηση ως κριτήριου της μη επιδίωξης επίτευξης κέρδους σε βάρος της κοινωνικής ωφέλειας και επιχειρηματικότητας.
• Αποκλεισμός των περιθωρίων για κακοδιαχείριση και έκθεση των ΚΟΙΝΣΕΠ και των ανθρώπων που τις λειτουργούν.

Το Σώμα Ελεγκτών Επιθεωρητών Δημόσιας Διοίκησης επισημαίνει τον κίνδυνο για «μια νέα γενιά ΜΚΟ» που κινδυνεύει να δημιουργηθεί εάν δεν υπάρξει κάλυψη των κενών της νομοθεσίας, από την οποία δεν ορίζονται θέματα όπως το ασφαλιστικό και το φορολογικό καθεστώς των μελών των ΚΟΙΝΣΕΠ. Το Σώμα εστιάζει σε προγραμματικές συμβάσεις για έργα μεταξύ δήμων και ΚΟΙΝΣΕΠ με καταβολή του μεγαλύτερου μέρους των κονδυλίων από τα δημοτικά ταμεία, έμμεση πρόσληψη εργαζομένων, απευθείας ανάθεση έργων και κίνδυνο να θεωρηθούν οι ΚΟΙΝΣΕΠ παρένθετα πρόσωπα με εργοδότες τους ΟΤΑ γιατί θα ικανοποιούν πάγιες και διαρκείς ανάγκες.

Θεσμικές αλλαγές θα πρέπει να δρομολογηθούν και σε άλλες ρυθμίσεις, όπως πχ στο νόμο 3852/2010 («Καλλικράτης»), όπου προβλέπονται οι Δημοτικές και Περιφερειακές Επιτροπές Διαβούλευσης, συμβουλευτικές επιτροπές οι οποίες αποτελούνται κυρίως από οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών αλλά σπάνια λειτουργούν.


7. Οργάνωση, διαφάνεια, στήριξη, περιφερειακότητα

Με δεδομένη τη σημερινή κατάσταση στην Ελλάδα, είναι αναγκαία μια σοβαρή ώθηση για τη δημιουργία μιας κρίσιμης μάζας εγχειρημάτων κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας ενώ η δημιουργία άμεσα δομών υποστήριξης τέτοιων εγχειρημάτων (ενδεχομένως και η προσαρμογή αυτών που σχεδιάζεται να δημιουργηθούν), και παράλληλα η προσαρμογή του θεσμικού πλαισίου, παίζουν πρωτεύοντα ρόλο. Είναι επίσης αναγκαίο σε τοπικό επίπεδο να ξεκινήσει μια διαδικασία επιλογής δραστηριοτήτων όπου κατά προτεραιότητα θα ήταν δυνατόν και αναγκαίο να δημιουργηθούν και να ενισχυθούν τέτοια εγχειρήματα.

Ένα από τα σημαντικά προβλήματα είναι ότι οι οργανωτικές δομές της Κ.ΑΛ.Ο. είναι κατακερματισμένες, ασαφείς και αδιαφανείς, κατάσταση που εμποδίζει τη δημιουργία πετυχημένων κοινωνικών επιχειρήσεων. Οι σχετικές υπηρεσίες αποτελούνται από πολυάριθμα ιεραρχικά στρώματα, αρκετά των οποίων είναι υποστελεχωμένα τμήματα-φαντάσματα, με επικάλυψη αρμοδιοτήτων και χωρίς πνεύμα συνεργασίας στα υπουργεία.

Τι θα μπορούσε να γίνει:

• Συγκρότηση αξιόπιστου εθνικού οργανισμού, στον οποίο να μπορούν να απευθυνθούν οι ενδιαφερόμενοι.
• Θεσμοθέτηση επικοινωνίας μεταξύ της διοίκησης και των πρωτοβουλιών Κ.ΑΛ.Ο., χαρτογράφησή τους, γνωστοποίηση των αιτημάτων τους στην κυβέρνηση, ενημέρωση των μελών σχετικά με τις συναφείς πολιτικές και νομικές εξελίξεις.
• Μεταφορά τεχνογνωσίας όχι μόνο στο κομμάτι του επιχειρηματικού σχεδιασμού αλλά και σε αυτό που αφορά τις κοινωνικές δεξιότητες και τις γνώσεις πάνω σε νομικά θέματα.
• Δωρεάν νομική βοήθεια στις πρωτοβουλίες Κ.ΑΛ.Ο., παρόμοια με τις υπηρεσίες που έχουν καθιερωθεί σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Πχ στη Σουηδία, ένα δίκτυο 25 ανεξάρτητων περιφερειακών οργανώσεων παρέχει δωρεάν υποστήριξη στους νέους κοινωνικούς επιχειρηματίες

Αντίστοιχη θα πρέπει να είναι και η συλλογική οργάνωση των πρωτοβουλιών Κ.ΑΛ.Ο. μέσα από δημοκρατικές διαδικασίες:

• Συγκρότηση των κοινωνικών επιχειρήσεων και κοινωνικών συνεταιρισμών σε δευτεροβάθμιο και τριτοβάθμιο επίπεδο.
• Ενίσχυση των από τα κάτω ενώσεων-συμπράξεων θεσμικού χαρακτήρα των πρωτοβουλιών Κ.ΑΛ.Ο. για σημαντική συμμετοχή στην υλοποίηση και στον προϋπολογισμό και αποθάρρυνση των ευκαιριακών συμπράξεων, που κυριαρχούν με αθέμιτο ανταγωνισμό, κριτήρια μεγέθους κτλ.
• Στήριξη των αυθεντικών Περιφερειακών θεσμών Κ.ΑΛ.Ο. ως ενώσεων κοινωνικών επιχειρήσεων και Συνεταιρισμών σε κάθε περιφέρεια και όχι των μηχανισμών των αναπτυξιακών εταιριών των Δήμων και των περιφερειών, των κερδοσκοπικών εταιρειών και των συνδικαλιστικών οργανώσεων εργοδοτών, που χρησιμοποιούν τους πόρους για τη μισθοδοσία των υπαλλήλων τους κατά παραβίαση του κοινοτικού δικαίου.
• Αντιμετώπιση της κατασπατάλησης των κοινοτικών πόρων προς αλλότριους σκοπούς και της διαφθοράς σε σχέση με τα ευρωπαϊκά προγράμματα, με δημόσια διαβούλευση, κοινωνικό δημοκρατικό έλεγχο, διαφάνεια και διάχυση των πόρων προς τα φτωχότερα κοινωνικά στρώματα.
• Δημιουργία ενός οριζόντιου μηχανισμού δικτύωσης, διάχυσης γνώσης, ενημέρωσης και σημασίας της Κ.ΑΛ.Ο..
• Προώθηση της ανοιχτής επικοινωνίας σε κάθε περιφέρεια με τη δημιουργία κοινωνικών καφενείων-στεκιών διαρκούς επιμόρφωσης για την Κ.ΑΛ.Ο..
• Αξιοποίηση των ανενεργών πόρων, εκτάσεων και υποδομών της Αυτοδιοίκησης, της εκκλησίας κ.ά. οργανισμών, για θερμοκοιτίδες κοινωνικών συνεταιρισμών, κοινωνικών αγροκτημάτων κ.ά.
• Επιμόρφωση και πρακτική άσκηση των ωφελουμένων σε κοινωνικές δραστηριότητες που ενδυναμώνουν τους κοινοτικούς δεσμούς και αυξάνουν το κοινωνικό όφελος.
• Ανάπτυξη καλών πρακτικών από τα κάτω και σε επίπεδο γειτονιάς και χωριού.
• Βιωσιμότητα των δράσεων και μετά το πέρας των χρηματοδοτήσεων, μέσω της ενεργοποίησης των ζωντανών κυττάρων της κοινότητας.
• Αξιοποίηση από πρωτοβουλίες Κ.ΑΛ.Ο. του υπάρχοντος παραγωγικού εξοπλισμού, του εξοπλισμού σε κτίρια ή της καλλιεργήσιμης γης και δυνατότητα να αναλάβουν οι εργαζόμενοι τις επιχειρήσεις που έχουν σταματήσει να λειτουργούν ή έχουν κλείσει.
• Συναινετική επιλογή δραστηριοτήτων που μπορεί να συμβάλουν στην ανασυγκρότηση σε επίπεδο τοπικών κοινωνιών.
• Δημιουργία δομών στήριξης των συλλογικών πρωτοβουλιών από την άποψη του νομικού και αδειοδοτικού καθεστώτος, του οικονομικού σχεδιασμού και των φοροτεχνικών υπηρεσιών.
• Δημιουργία ενός Ινστιτούτου αλληλέγγυας οικονομίας, σε συνεργασία με ένα πανεπιστήμιο, που θα καταγράφει τις εξελίξεις και θα μελετάει τις ανάγκες και τις δυνατότητες για την ανάπτυξη των δραστηριοτήτων της Κ.ΑΛ.Ο..

8. Η καταγραφή -ταξινόμηση

Είναι σημαντικό το ζήτημα της καταγραφής και ταξινόμησης των διαφόρων μορφών κοινωνικής οικονομίας στη χώρα, για την αποφυγή του κατακερματισμού και της έλλειψης ειδικών μεθοδολογιών παρακολούθησης και ελέγχου ανάμεσα στα διακριτά μέρη της κοινωνικής οικονομίας.

• Αναβάθμιση του Γενικού Μητρώου κοινωνικής οικονομίας (και του Μητρώου κοινωνικής επιχειρηματικότητας), με ανάλυση του τύπου των οργανώσεων που περιλαμβάνονται και σύνδεσή του με το υφιστάμενο Γενικό Εμπορικό Μητρώο.
• Εγγραφή στο Ειδικό Μητρώο και των άλλων πρωτοβουλιών Κ.ΑΛ.Ο.. Συγκρότηση ενός Μητρώου με όλες τις οντότητες, είτε έχουν νομικό πρόσωπο είτε όχι, είτε καταβάλλουν φόρο είτε έχουν ατέλεια, είτε είναι ενεργές στην αγορά είτε όχι.
• Συγκρότηση ενός Μητρώου, με όλες τις οντότητες που έχουν ιδιαίτερη φορολογική μεταχείριση.
• Ψηφιοποίηση και επικαιροποίηση του μητρώου των μη κερδοσκοπικών οργανώσεων που υπάρχει στα Πρωτοδικεία.
• Αναβάθμιση του μητρώου συνεταιρισμών και καταγραφή όλων των τακτικών και αναγκαστικών συνεταιρισμών, αλλά και των ειδικών μορφών κοινωνικών συνεταιρισμών, όπως οι Κοι.Σ.Π.Ε. για τα άτομα με προβλήματα ψυχικής υγείας αλλά και πολλών άλλων κοινωνικών κατηγοριών.
• Θεσμοθέτηση διαδικασίας παρακολούθησης σε πραγματικό χρόνο των ουσιωδών παραμετρικών αλλαγών στην εσωτερική σύνθεση, τη λειτουργία και τις δραστηριότητες των οργανισμών Κ.ΑΛ.Ο..
• Δημιουργία ενός στατιστικού μητρώου για τους οργανισμούς Κ.ΑΛ.Ο. ως βάση για την ανάλυση της σημασίας τους ανά τομέα δραστηριότητας, όπως στην περίπτωση της Διεθνούς Ταξινόμησης των Μη Κερδοσκοπικών Οργανώσεων, (ICNPO, Ηνωμένα Έθνη, 2000).

9. Οι προτάσεις με χρονικό προγραμματισμό υλοποίησης

Οι προτάσεις που κατατίθενται αφορούν στους άξονες πολιτικής για την επίτευξη των στόχων ανάπτυξης της Κ.ΑΛ.Ο., οι οποίοι μπορούν να χωριστούν σε άμεσους, βραχυπρόθεσμους και μακροπρόθεσμους στόχους.

Α. Για τους υπάρχοντες θεσμούς Κ.ΑΛ.Ο.

Α.1. Άμεσα

• Αξιοποίηση του εργαλείου του νόμου 4019/2011
• Θεσμική και οικονομική υποστήριξη των επιχειρήσεων Κ.ΑΛ.Ο..
• Δημιουργία στο Υπουργείο Οικονομίας ενός τομέα κοινωνικής οικονομίας με σημαντικό ρόλο στην υλοποίηση της αντίστοιχης πολιτικής σε ελλαδικό και ευρωπαϊκό επίπεδο.
• Δημιουργία ενός συμβουλευτικού οργάνου με μηνιαία συνάντηση οργανώσεων Κ.ΑΛ.Ο.
• Διυπουργική συνεργασία μεταξύ υπουργείων Οικονομίας, Παραγωγικής Ανασυγκρότησης και Εργασίας.
• Ευνοϊκές Θεσμικές και Φορολογικές ρυθμίσεις.
• Άμεση αξιοποίηση του ΕΣΠΑ για:

- χρηματοδότηση επενδύσεων που θα οδηγούν σε αύξηση των θέσεων εργασίας
- δημιουργία δομών στήριξης
- ενίσχυση των συνεργιών μεταξύ των αγροτικών, εργασιακών και αστικών συνεταιριστικών επιχειρήσεων.
- Παροχή κινήτρων ανάπτυξης συνεργασιών με τους θεσμούς της περιφερειακής και τοπικής αυτοδιοίκησης.

Α.2. Βραχυπρόθεσμα

• Αλλαγή θεσμικού πλαισίου
• Ενιαίος νόμος για τους συνεταιρισμούς (αγροτικούς, αστικούς, εργασίας).
• Απλοποίηση της διαδικασίας ίδρυσης και λειτουργίας (one stop shop).
• Θεσμικό και κανονιστικό πλαίσιο "ανοιχτό" σε εγχειρήματα Κ.ΑΛ.Ο. που λειτουργούν στα όρια της "επίσημης" οικονομίας.
• Χρηματοπιστωτικά "εργαλεία" υποστήριξης.
• Ανάπτυξη Περιφερειακού μηχανισμού υποστήριξης

Α.3. Μακροπρόθεσμα
Παροχή κινήτρων μετασχηματισμού των σημερινών συνεταιρισμών, ΚοινΣΕπ κλπ σε θεσμούς της Κ.ΑΛ.Ο..

Β. Πιο αναλυτικά:

Β.1. Για τις άμεσες ενέργειες:
Υπάρχουν περί τα 60 εκατομμύρια € από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο, για δραστηριότητες που θα πρέπει να ολοκληρωθούν μέσα στο 2015.

Μέχρι να γίνει ο νέος νόμος (βραχυπρόθεσμα), πρέπει να εκδοθούν αποφάσεις οι οποίες να εξασφαλίζουν:

• Εισαγωγή φορολογικών προβλέψεων σχετικών με τη διαχείριση των πλεονασμάτων και κινήτρων χρησιμοποίησής τους για διαμόρφωση και εφαρμογή προγραμμάτων αύξησης των θέσεων εργασίας (π.χ. φορολογικές ελαφρύνσεις ανάλογες της δημιουργίας νέων βιώσιμων θέσεων εργασίας).
• Άμεση προτεραιότητα αξιοποίησης του ΕΣΠΑ (που παρέχει τις δυνατότητες) για χρηματοδότηση της Κ.ΑΛ.Ο., ώστε:

- να γίνουν επενδύσεις με στόχο νέες βιώσιμες θέσεις εργασίας
- να δημιουργηθούν δομές στήριξης της Κ.ΑΛ.Ο., όπως είναι οι δομές εκπαίδευσης και επιμόρφωσης σε θέματα Κ.ΑΛ.Ο. και επαγγελματικά, οι δομές οικονομικής, νομικής και λογιστικής υποστήριξης, κλπ.
- να δημιουργηθούν δίκτυα σύνδεσης της παραγωγής με την κατανάλωση, τα οποία θα περιλαμβάνουν τη μεταποίηση και τη διανομή.
- να καθιερωθούν κίνητρα συνεργασίας Κ.ΑΛ.Ο. και αυτοδιοίκησης, δημοτικής και περιφερειακής, για την εφαρμογή κοινωνικών προγραμμάτων εργασίας, σίτισης, παροχής υπηρεσιών και διαχείρισης των κοινών.
       
Β.2 Για τις βραχυπρόθεσμες ενέργειες:   

• Ανοικτή μέθοδος συντονισμού (Open Method of Coordination), η οποία ενσωματώνει πλήρως περιφερειακούς φορείς.
• Δημιουργία αγορών προστατευμένων για τους συνεταιρισμούς, με προσοχή ώστε να μην υπάρξει νόθευση του ανταγωνισμού και επέμβει η ΕΕ
• Διασάφηση της νομοθεσίας ώστε να επιτρέπεται η κρατική επιχορήγηση προς παρόχους κοινωνικών υπηρεσιών και παρόχους κοινωνικής στέγασης της Κ.ΑΛ.Ο., όταν στην αγορά υπάρχουν επιχειρηματικοί ανταγωνιστές τους.
• Δημιουργία μηχανισμών ελέγχου με αξιοποίηση της ευρωπαϊκής εμπειρίας, ιδιαίτερα των θεσμών αυτοελέγχου.
• Ενίσχυση της αγοράς μεταχειρισμένων και των επαγγελμάτων επιδιόρθωσης και επανάχρησης
• Υποστήριξη της δημιουργίας και της ανάπτυξης συνεταιρισμών για φωτοβολταϊκά στις πολυκατοικίες, εναλλακτικού τουρισμού κ.ά.
• Βελτίωση της νομοθεσίας για τους κανόνες δημοσίων προμηθειών, οι οποίοι να επιτρέπουν στις αυτοδιοικητικές αρχές να περιλαμβάνουν μεταξύ των όρων των μειοδοτικών διαγωνισμών για τις προμήθειές τους και την τήρηση κοινωνικών κριτηρίων κατά τη διαδικασία παραγωγής. Αυτό αφορά π.χ. προϊόντα βιολογικά. ΠΟΠ, ΠΓΕ, δίκαιου εμπορίου, αλλά και παρόχους κοινωνικών υπηρεσιών, επιχειρήσεις κοινωνικής ένταξης και συνεταιρισμούς που αγοράζουν τοπικά δίκτυα δημόσιας ωφέλειας (π.χ. δίκτυα νερού και ηλεκτρισμού).
• Αναδιοργάνωση της υπηρεσίας του Μητρώου Κοινωνικής Οικονομίας του υπουργείου Εργασίας ώστε να εξυπηρετεί τους πολίτες και όχι να καθυστερεί 4-5 μήνες για να εγκρίνει νέες ΚΟΙΝΣΕΠ, περισσότερο δηλ. από τις εμπορικές επιχειρήσεις. Αντίστοιχα, από το Ταμείο Κοινωνικής Οικονομίας, που δεν έχει διαθέσει ως τώρα ούτε ένα ευρώ σε ΚΟΙΝΣΕΠ, να υπάρξει πρόγραμμα χρηματοδότησης, αξιοποιώντας και χρηματοδοτικά εργαλεία όπως αυτό για τη γυναίκεια επιχειρηματικότητα.
• Θέσπιση ενιαίου νόμου για τις συνεταιριστικές οργανώσεις, που να μη διασπά τους συνεταιρισμούς σε αγροτικούς, αστικούς και εργασιακούς, να μην εμποδίζει τη συνένωση δυνάμεων της εργασίας της υπαίθρου και της πόλης, με τις μικρές οικονομικές και παραγωγικές τους δυνάμεις, ώστε να παράγουν πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα. Επίσης:
• Αποκάλυψη του στόχου της διάσπασης, που είναι η παρεμπόδιση της συλλογικής οικονομικής δράσης των δυνάμεων αυτών, η οποία θα δημιουργούσε τη βάση για κοινωνική και πολιτική συμμαχία τους.
• Διυπουργική συνεργασία για υπέρβαση της διάσπασης αυτής, που έχει ανατεθεί οργανωτικά σε αντίστοιχα υπουργεία ("αγροτικής ανάπτυξης", "ανάπτυξης", "εργασίας"), με αποτέλεσμα τη διατήρηση της αγροτικής υπανάπτυξης, της αστικής ασφυξίας και της ανεργίας.
• Απλοποίηση της διαδικασίας ίδρυσης και λειτουργίας των θεσμών της Κ.ΑΛ.Ο. με τα εξής:
• Δημιουργία ΚΕΠ για την ίδρυση και λειτουργία των θεσμών Κ.ΑΛ.Ο. (όπως χρειάζεται επίσης και για την ίδρυση και λειτουργία όλων των επιχειρήσεων). Οι ενδιαφερόμενοι πρέπει να μπορούν να έρχονται σε επαφή με ένα σημείο (one stop shop), στο οποίο θα καταθέτουν ό,τι χρειάζεται και από το οποίο θα παραλαμβάνουν την άδεια λειτουργίας.
• Δημιουργία ενιαίου μητρώου συνεταιριστικών επιχειρήσεων, μεσοπρόθεσμα Επιμελητήριο Συνεταιριστικών Οργανώσεων και μακροπρόθεσμα Επιμελητήριο Επιχειρήσεων Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας.
• Ανάπτυξη χρηματοπιστωτικών "εργαλείων" στήριξης των επιχειρήσεων Κ.ΑΛ.Ο. με:
• Δημιουργία Ηθικής Τράπεζας για τη στήριξη της ανάπτυξης των μικρών επιχειρήσεων της Κ.ΑΛ.Ο. με χορήγηση μικροπιστώσεων.
• Άνοιγμα των πηγών χρηματοδότησης στις επιχειρήσεις Κ.ΑΛ.Ο., με βάση κριτήρια οικονομικής βιωσιμότητας. Κρίσιμο ζήτημα εδώ είναι η διαφοροποίηση από τη μέχρι σήμερα πρακτική διανομής χρημάτων σε επιχειρηματικές δραστηριότητες, οι οποίες είχαν 3 έως 5 χρόνια ζωής, με αποτέλεσμα να πηγαίνουν χαμένα τεράστια κονδύλια, που θα μπορούσαν κάτω από άλλες συνθήκες να έχουν πραγματικά σημαντικά πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα στην οικονομία συνολικά.
• Επανασχεδιασμός των ευρωπαϊκών πόρων ιδίως στα ζητήματα: δια βίου μάθηση/κατάρτιση, κοινωφελής εργασία, εθελοντισμός, οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, δίκτυα παραγωγών-καταναλωτών, κοινωνικά υποστηριζόμενη γεωργία κλπ.
• Χρηματοπιστωτική στήριξη των επιχειρήσεων Κ.ΑΛ.Ο. στη βάση ύπαρξης επιχειρησιακών σχεδίων, διαμορφωμένων με αξιόπιστο τρόπο, τεκμηριωμένο, χωρίς υπερτιμολογήσεις και άλλα τεχνάσματα, μέσα από τα οποία οι επιχειρούντες δεν αναλαμβάνουν τελικά καμία οικονομική ευθύνη.
• Άμεση αξιολόγηση των προγραμμάτων ΤΟΠΣΑ και ΤΟΠΕΚΟ και απόδοση ευθυνών για τη δημιουργία ελάχιστων θέσεων εργασίας και τη διασπάθιση χρημάτων. Αξιολόγηση και αναδιοργάνωση και της υπηρεσίας ΕΥΚΕΚΟ του υπουργείου Εργασίας.
• Με δεδομένο ότι οι ΚΟΙΝΣΕΠ διανέμουν κέρδη μόνο στους εργαζόμενους γιατί τα κεφάλαια είναι οι άνθρωποι, που οφείλουν να εργάζονται, να δοθεί ειδική επιδότηση για τις ΚΟΙΝΣΕΠ ή να έχουν απαλλαγή από τις ασφαλιστικές εισφορές οι εργαζόμενοι για 1-2 χρόνια μέχρι να βγάλουν κέρδη.
• Κατάργηση του τέλους επιτηδεύματος για όσες ΚΟΙΝΣΕΠ δεν έχουν εισόδημα -υπόψη ότι για τις ΜΚΟ είναι στα μισά, δηλ. 500 ευρώ.
• Με δεδομένο ότι μεγάλο μέρος των θέσεων εργασίας δημιουργούνται από μικρές κυρίως επιχειρήσεις, θα βοηθούσε η θέσπιση αφορολόγητου ποσού ανά θέση εργασίας για κάθε επιχείρηση, με όριο τις 10-15 πρώτες θέσεις. Ειδικό, ευνοϊκότερο φορολογικό καθεστώς να θεσπιστεί για τις επιχειρήσεις Κ.ΑΛ.Ο., με παράλληλες δικλείδες που θα αποτρέπουν τον κίνδυνο καταχρηστικής εκμετάλλευσής του.
• Αν σε μια ΚΟΙΝΣΕΠ είναι πάνω από 5 εργαζόμενοι, να επιδοτούνται οι υπόλοιποι, ώστε να μην υπάρχει μαύρη εργασία.
• Διάχυση των πόρων στους πολλούς, κάτι που δεν μπορεί να γίνει με φορείς που εκπροσωπούν μεγάλα οικονομικά συμφέροντα (πχ συνδέσμους και εταιρίες βιομηχάνων) η γραφειοκρατικούς οργανισμούς του κράτους αλλά από το πλήθος των εθελοντικών μη κερδοσκοπικών οργανώσεων που μπορούν να συνεισφέρουν στο παραγόμενο εισόδημα, προσθέτοντας στους διαθέσιμους χρηματικούς πόρους την κοινωνική φροντίδα και ευθύνη με εθελοντική εργασία.
• Αποκλεισμός από προγράμματα για την Κ.ΑΛ.Ο. κερδοσκοπικών φορέων ή μη κερδοσκοπικών που ελέγχονται από άλλα σχήματα. Τελευταίο παράδειγμα η πρόσκληση για αιτήσεις φορέων για την εκπαίδευση στελεχών ΚΟΙΝΣΕΠ και δημιουργία δικτύων κοινωνικής οικονομίας στην Κ. Μακεδονία, όπου μια αίτηση κατατέθηκε με leader τον Σύνδεσμο Εξαγωγέων Β. Ε., μια άλλη από το Εμπορικό Επιμελητήριο και μια τρίτη από τους Δήμους.
• Επεξεργασία και προκήρυξη προγραμμάτων ενίσχυσης των πρωτοβουλιών Κ.ΑΛ.Ο.: α) κοινωφελούς εργασίας για την αντιμετώπιση της φτώχειας και της ανθρωπιστικής κρίσης με στόχο την παραγωγή προϊόντων, β) για τις κοινωνικές επιχειρήσεις και κοινωνικούς συνεταιρισμούς και γ) για τη δια βίου μάθηση και κατάρτιση που θα συνδέει άμεσα τους ωφελούμενους με την παραγωγική διαδικασία και την προσφορά υπηρεσιών.
• Αντιμετώπιση της ανθρωπιστικής κρίσης μέσω της συνεργασίας των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών στο χώρο της σίτισης, της στέγης, της υγείας, της κοινωνικής γεωργίας και της εκπαίδευσης, με την σύμπραξη των ΟΤΑ Α’ βαθμού και των ΝΠΔΔ.
• Ανασχεδιασμός του θεσμού της κοινωνικής εταιρικής ευθύνης ώστε να προσφέρει πραγματικό κοινωνικό και ανθρωπιστικό έργο με πόρους των εταιρειών και όχι δημόσιους πόρους.
• Διοχέτευση μέρους των πόρων που προορίζονται για την ενίσχυση της ιδιωτικής επιχειρηματικότητας σε πρωτοβουλίες Κ.ΑΛ.Ο. και ισότιμη αντιμετώπιση ή ως προτεραιότητα, ανάλογα με τις περιοχές ή τους κλάδους δραστηριότητας.

Β.3. Για τα μέτρα με μακροπρόθεσμη στόχευση:

• Διευκόλυνση της διάδοσης της υπόθεσης της Κ.ΑΛ.Ο. ως μιας βιώσιμης εναλλακτικής λύσης στην τυφλή κερδοσκοπία, της οποίας η δομή και ο τρόπος λειτουργίας καθορίζεται από μια ολιστική αντίληψη για την ευημερία.
• Προσδιορισμός της έννοιας της Κ.ΑΛ.Ο., ως δίκαιης και υπεύθυνης οικονομικής δραστηριότητας που προσπαθεί να επιτύχει τους κοινωνικούς, οικολογικούς και οικονομικούς στόχους της λειτουργώντας με πνεύμα αλληλεγγύης, υπευθυνότητας και ευθύτητας, με δημοκρατική δομή λήψης αποφάσεων, με πλεονάσματα που δεν μοιράζονται ως μερίσματα, αλλά επανεπενδύονται ή κατανέμονται στα μέλη τους χωρίς να μειώνουν την αξία της επιχείρησης.
• Παροχή κινήτρων μετασχηματισμού των σημερινών μορφών (αστικοί και αγροτικοί συνεταιρισμοί, ΚοινΣΕπ, κλπ.) σε θεσμούς της Κ.ΑΛ.Ο..    
• Άμεσα μέτρα με μακροπρόθεσμη στόχευση που θα δίνουν κίνητρα στο συνεταιριστικό κίνημα να μετεξελιχθεί σε κίνημα της Κ.ΑΛ.Ο..        
• Βασικά χαρακτηριστικά στοιχεία εφαρμογής της Κ.ΑΛ.Ο. από εγχειρήματα στην πράξη αποτελούν καταστατικές δεσμεύσεις για:

- εφαρμογή των διεθνών συνεταιριστικών αρχών, των αρχών και αξιών της Κ.ΑΛ.Ο., με βασικότερες τη μη κερδοσκοπική διαχείριση, την εφαρμογή των αρχών της άμεσης δημοκρατίας, της πλήρους διαφάνειας, της πρόβλεψης θεσμών συνεχούς εσωτερικού ελέγχου, της κατάργησης του διαχωρισμού ανάμεσα στην εργασία και τη διοίκηση, ανάμεσα στα μέλη και τη διοίκηση.
- για την προώθηση της παραγωγής με μεθόδους που δεν βλάπτουν την υγεία του ανθρώπου και το περιβάλλον, την προτεραιότητα σε δραστηριότητες που αφήνουν το μικρότερο δυνατό οικολογικό αποτύπωμα σε όλο τον κύκλο παραγωγή, μεταποίηση, διακίνηση, κατανάλωση.    
- για τη συνεχή εκπαίδευση, επαγγελματική κατάρτιση και επιμόρφωση των εργαζομένων, των μελών, των πολιτών πάνω σε θέματα της Κ.ΑΛ.Ο..
- την απόδοση ίσης βαρύτητας στο επιχειρησιακό μέρος και ιδιαίτερα στην οικονομική βιωσιμότητα, η οποία αποτελεί τη βάση στήριξης της Κ.ΑΛ.Ο..
- την απόδοση στην τοπική κοινωνία των πλεονασμάτων, που εκείνη συνέβαλε στην παραγωγή τους.

• Με βάση την παραδοχή ότι η κοινωφελής εργασία είναι υπόθεση της κοινωνίας και όχι του ευρύτερου δημόσιου τομέα ή των κάθε είδους μεσολαβητών, θα πρέπει να κινητοποιηθούν οι ζωντανές δυνάμεις των τοπικών κοινωνιών, στην κατεύθυνση της δημιουργίας θέσεων εργασίας. Δικαιούχοι να είναι οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών σε σύμπραξη με τους ΟΤΑ και τα ΝΠΔΔ. Να υπάρξει πλαφόν προσλήψεων ανά δικαιούχο φορέα ώστε να αποφευχθεί ο γιγαντισμός των οργανώσεων. Να ενθαρρυνθούν οι εκατοντάδες μικρές οργανώσεις της γειτονιάς και των χωριών για να σχεδιάσουν και να αναλάβουν μικρά έργα προς όφελος της κοινότητας και να απαλλαγούν από την περιττή γραφειοκρατία (διαχειριστική επάρκεια, τεχνικά δελτία κα).

10. Δημιουργική απασχόληση, κατάρτιση και βιωματική μάθηση

Το πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου καθορίζεται από τα ευρωπαϊκά όργανα, όμως η διοχέτευση των κονδυλίων του ΕΚΤ καθορίζεται από τις ελληνικές αρχές, όπως και πολλές από τις αρμοδιότητες σχετικά με το πλαίσιο για την Κ.ΑΛ.Ο., η φορολογική και εργατική νομοθεσία κ.ά.

Ο τρόπος με τον οποίο κατανέμονται τα κονδύλια μέχρι τώρα δεν εξυπηρετεί την κατάρτιση και τη βιωματική (δια βίου) μάθηση, που έχουν στόχο την επαγγελματική ένταξη των ανέργων αλλά εξαντλούνται σε πολύμηνη θεωρητικά μαθήματα των συμμετεχόντων στα θρανία, μακριά από εργασιακούς χώρους και έμπνευση για συλλογικές και καινοτόμες παραγωγικές πρωτοβουλίες.

Γι’ αυτό χρειάζεται:

• Ενίσχυση, θεσμική και οικονομική, των επιχειρήσεων Κ.ΑΛ.Ο..
• Επανασχεδιασμός του ΕΣΠΑ, με στόχο την ανάκτηση εργασίας και προτεραιότητα την ενίσχυση της Κ.ΑΛ.Ο..
• Άμεση προκήρυξη προγράμματος ενίσχυσης των επιχειρήσεων Κ.ΑΛ.Ο., όπως αυτό της γυναικείας επιχειρηματικότητας.
• Επείγουσα οικονομική συνδρομή. Από τις ως τώρα οικονομικές ενισχύσεις, ούτε ένα ευρώ δεν κατευθύνθηκε προς τις Κοιν.Σε.Π. που έχουν συσταθεί βάσει του ν. 4019/11.
• Οργανωτική επανεγκαθίδρυση του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου πάνω στο εθνικό και περιφερειακό σύστημα υπηρεσιών της χώρας. Εφαρμογή των αρχών της προσθετικότητας και της επικουρικότητας ώστε να μη βιώνουμε την χωρίς κοινωνική προστασία δημόσια πολιτική.
• Χρηστή διαχείριση των πόρων. Στο υπουργείο Εργασίας, που διαχειρίζεται τους πόρους του ΕΚΤ, έχουν γίνει τεράστιες σπατάλες 1 δις ευρώ χωρίς να έχει εξασφαλιστεί εργασία.
• Να μην παρθούν πόροι από την Κ.ΑΛ.Ο. για να πάνε σε άλλες ανάγκες.
• Εναλλακτικός σχεδιασμός για τις προβληματικές επιχειρήσεις και ιδιαίτερα αυτές που οι εργαζόμενοι προχώρησαν σε μορφές αυτοοργάνωσης Κ.ΑΛ.Ο., όπως η ΒΙΟΜΕ.
• Καταγραφή και κατάστρωση σχεδίου αξιοποίησης εγκαταλειμμένων εργοστασίων. Πχ ένα εγκαταλειμμένο εργοστάσιο μαρμάρου να εξασφαλίσει συνεργασία με ένα δημοτικό νεκροταφείο.
• Δημιουργία ενός πλέγματος υποστήριξης των ανέργων που θέλουν να ανοίξουν τη δική τους επιχείρηση.
• Αναλυτική μελέτη για τη διάγνωση των αναγκών της αγοράς εργασίας.
• Διαρκής επανέλεγχος της αποτελεσματικότητας των πολιτικών για την ενίσχυση της εργασίας.
• Τερματισμός της πρωτοβουλίας των δεκάδων χιλιάδων θέσεων κοινωφελούς εργασίας στους ΟΤΑ. Η εμπειρία δεν είναι θετική και δεν παράγονται νέες θέσεις εργασίας, αλλά ούτε αντιμετωπίζονται τα χρόνια προβλήματα στελέχωσης των ΟΤΑ. Διάλογος όχι μόνο με τους ΟΤΑ αλλά και με την κοινωνία των πολιτών.
• Αναδιάρθρωση των υπηρεσιών του υπουργείου Εργασίας που επινόησαν και εφάρμοσαν τις αποτυχημένες πολιτικές ή και κατέστησαν πολύ δύσκολη την ίδρυση μιας κοινωνικής επιχείρησης (Τμήμα Μητρώου Κοινωνικής Οικονομίας, Γενική Γραμματεία Διαχείρισης Ευρωπαϊκών και άλλων Πόρων, Ειδική Υπηρεσία για την Κοινωνική Οικονομία -ΚΕΚΟ).

Ειδικά για τη δια βίου μάθηση:

• Αναμόρφωση του πλαισίου κατάρτισης και διασύνδεση με τα προγράμματα απασχόλησης, χωρίς αναπαραγωγή ενός αναποτελεσματικού σχολείου για ενήλικες αλλά με στόχο την παραγωγή προϊόντων και υπηρεσιών, δηλαδή στην παραγωγική ανασυγκρότηση της χώρας.
• Δημιουργία ευκαιριών απασχόλησης σε νέα πεδία (κυρίως σε επίπεδο δήμων), με κεντρικό γνώμονα τη διασύνδεση των δράσεων με τις κοινωνικές και τοπικές ανάγκες και στόχο την αύξηση της τοπικής παραγωγής, την ανάπτυξη της καινοτομίας και την εισαγωγή νέων τεχνολογιών.
• Ενιαία πολιτική επαγγελματικής κατάρτισης (αρχική και συνεχιζόμενη) μέσω διυπουργικού οργάνου.
• Έμφαση στην πρακτική άσκηση και στην ανάληψη και υποστήριξη μικρών τοπικών επιχειρηματικών πρωτοβουλιών από τους ανέργους στις επιταγές κατάρτισης (voucher), και όχι στη μακρόχρονη θεωρητική κατάρτιση που τους οδηγεί στην αδράνεια και την προσμονή του επιδόματος.
• Κατεύθυνση των πόρων στους ανέργους και στη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας και όχι σε μεσάζοντες και σε πιστοποιημένες υποδομές (αίθουσες διδασκαλίας, προσωπικό και άλλο διαχειριστικό κόστος) που επιβαρύνουν υπέρμετρα τα προγράμματα και σπαταλούν τους πόρους.
• Σεμινάρια στοχευμένα στις τοπικές παραγωγικές συνθήκες και όχι σε ειδικότητες που δεν έχουν προκύψει από έρευνα αναγκών και δυνατοτήτων κάθε περιοχής.
• Εφαρμογή του ν. 3879/2010 για την ανάπτυξη της δια βίου μάθησης, που προβλέπει ότι φορείς άτυπης μάθησης μπορούν να είναι και φορείς του κοινωνικού τομέα, που λειτουργούν με τη μορφή σωματείου, ιδρύματος ή αστικής μη κερδοσκοπικής εταιρίας ή ένωσης προσώπων.
• Συμμετοχή των ζωντανών δυνάμεων της Κ.ΑΛ.Ο. στα προγράμματα κατάρτισης, όπως οι Κοιν.Σε.Π., οι σύλλογοι, οι αστικές μη κερδοσκοπικές εταιρείες, τα κλαδικά σωματεία εργαζομένων, τα Εργατικά Κέντρα κτλ, που σήμερα υποσκελίζονται από δημόσιους φορείς, σε αντίθεση με το πνεύμα των ευρωπαϊκών κανονισμών διάθεσης των πόρων. Στήριξή τους στη σχεδίαση του προγράμματος, την επιλογή των εκπαιδευόμενων των χώρων εργασίας κτλ.
• Ουσιαστικός έλεγχος από τις διαχειριστικές αρχές και αξιολόγηση των προγραμμάτων κατάρτισης από στελεχωμένες υπηρεσίες της Περιφέρειας και κοινωνικούς φορείς, με διαφάνεια στο διαδίκτυο και δημόσια παρουσίασή τους.

11. Η εθελοντική εργασία

Σε διάφορες μορφές της Κ.ΑΛ.Ο. απασχολούνται πολλοί εθελοντές αλλά η εργασία τους δεν καταγράφεται.

Το Εγχειρίδιο των Ηνωμένων Εθνών (Ηνωμένα Έθνη, 2003, 69-70) εγείρει αρκετά σοβαρά μεθοδολογικά ζητήματα όσον αφορά την εθελοντική εργασία στην κοινωνική οικονομία:

• Διερεύνηση των πρακτικών της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ελλάδος και άλλων ομάδων, ιδιαίτερα σε σχέση με το σύστημα ασφάλισης των εθελοντών.
• Καταγραφή της εθελοντικής δράσης, του αριθμού των εθελοντών, των ωρών της εθελοντικής εργασίας και της όποιας οικονομικής τους αποζημίωσης.
• Θεσμοθέτηση της εθελοντικής εργασίας ως προϋπηρεσίας ή ως εκπαίδευσης για μελλοντικές αμειβόμενες εργασίες.
• Διερεύνηση των πρακτικών μη κερδοσκοπικών ενώσεων, οι οποίες εμφανίζουν τους υπαλλήλους τους ως εθελοντές, εγγράφοντας τις αποδοχές τους ως δαπάνες μετακινήσεων, μη πληρώνοντας εισφορές για την κοινωνική τους ασφάλιση κτλ.
• Οικονομική αποτίμηση της εθελοντικής εργασίας ιδιαίτερα στην Κ.ΑΛ.Ο., που είναι μεγάλο μέρος της άδηλης οικονομίας στην Ελλάδα.
• Αντιμετώπιση του φαινομένου μη κερδοσκοπικές δραστηριότητες να φορολογούνται ως κερδοσκοπικές και έκδηλα κερδοσκοπικές δραστηριότητες να εμφανίζονται ως μη κερδοσκοπικές. Πχ χρειάζεται έλεγχος των αθλητικών συλλόγων, των οικονομικών στοιχείων, της λειτουργίας των εγκαταστάσεων, των συνθηκών απασχόλησης του προσωπικού, των θέσεων στα γήπεδα που φορολογούνται κλπ.

12. Οι ΜΚΟ - Οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών

Η αναγνώριση του δικαιώματος ελάχιστου εισοδήματος θα ενίσχυε τα κοινωνικά δικαιώματα και την κοινωνική αποκατάσταση, αποτελώντας την οικονομική βάση για την κοινωνική ενσωμάτωση. Από την άποψη αυτή, η αναγνώριση του εθελοντικού τομέα και της κοινωνικής οικονομίας θα ενίσχυε σημαντικά αυτές τις διαδικασίες, όπως συνέβη στις υπόλοιπες χώρες του ΟΟΣΑ.

Οι μελέτες απεικονίζουν μια ελλιπώς ανεπτυγμένη κοινωνία των πολιτών, με αδύναμη δομή και θεσμική έκφραση στην κοινωνική οικονομία, μια περιορισμένη κοινωνική επίδραση.

Η πελατειακή πολιτική και η μειωμένη κουλτούρα αυτο-οργάνωσης και εθελοντισμού, σε αντιστοιχία με την κατάσταση των υπηρεσιών δημόσιας διοίκησης στην Ελλάδα εξασφάλισαν τη μη ύπαρξη νομοθεσίας για τα μη κερδοσκοπικά πρόσωπα ούτε για τη δωρεάν νομική βοήθεια.

Παρόλα αυτά τα τελευταία χρόνια, μέσα στην κρίση, αναπτύσσονται νέες αξίες και αλλάζει η σχετική νοοτροπία. Γι’ αυτό και χρειάζονται μέτρα όπως τα εξής:

• Μελέτη και έναρξη διαλόγου για τα προβλήματα των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών στη χώρα, παίρνοντας υπόψη τη σύσταση της Επιτροπής για τις ΜΚΟ που έκανε η προηγούμενη κυβέρνηση αλλά με νέα σύνθεση και άλλη προσέγγιση, μια και με το προηγούμενο πλαίσιο δίνονταν βάρος στην οικονομική συναλλαγή των ΜΚΟ με το κράτος για οτιδήποτε έκαναν και υπήρχαν πολλά λάθη σε ορισμούς και κατευθύνσεις.
• Ενίσχυση των χιλιάδων μικρών εθελοντικών οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών για πρόσληψη περιορισμένου αριθμού ανέργων, που θα ενισχύσουν τοπικές πρωτοβουλίες για νέες θέσεις εργασίας.
• Αλλαγή του νομικού πλαισίου και δημιουργία υποδομών ασφαλούς λειτουργίας των ΜΚΟ, μια και η νομική μορφή των περισσότερων είναι Αστικές Μη Κερδοσκοπικές Εταιρίες, με αποτέλεσμα να αντιμετωπίζονται κυρίως από την εφορία ως εταιρίες, με αρνητικές έως και διαλυτικές επιπτώσεις.
• Θεσμοθέτηση διαβούλευσης με τα σχήματα που εκπροσωπούν ΜΚΟ (άτυπα και τυπικά) για τη δημιουργία ενός περιγράμματος δικαιωμάτων και υποχρεώσεων, διαφάνειας και λογοδοσίας αλλά και συνεργασίας με τους Δήμους και τις Περιφέρειες. Υπάρχει σημαντική ευρωπαϊκή εμπειρία για το πως γίνονται οι καταχωρήσεις και ανανεώσεις των ΜΚΟ σε δημοτικά και περιφερειακά μητρώα, πως μπορεί να μετρηθεί η συνεισφορά τους στο τοπικό και εθνικό ΑΕΠ αλλά και η συμβολή τους στην ανάπτυξη του εθελοντικού κινήματος στη χώρα.

Την τελευταία δεκαετία οι ελληνικές αρχές έχουν διοχετεύσει ευρωπαϊκά κονδύλια στους ημετέρους προκαλώντας τη δημιουργία ενός μεγάλο κύματος νέων ΜΚΟ, κάτι που τελικά μάλλον έβλαψε την ελληνική κοινωνία.
Σημαντικό βήμα θα ήταν η δημιουργία οργανώσεων ομπρέλα Κ.ΑΛ.Ο. με συλλογική συγκρότηση σε δευτεροβάθμιο και τριτοβάθμιο επίπεδο


13. Νέο πνεύμα στους συνεταιρισμούς - Δίκτυα παραγωγών- καταναλωτών

Είναι γνωστή η αρνητική πορεία της μεγάλης πλειονότητας των αγροτικών συνεταιρισμών, όπου οι διοικήσεις τους -με την ανοχή των ελεγκτικών μηχανισμών- σκόρπισαν δεκάδες δισεκατομμύρια ευρώ σε καταναλωτικά αγαθά και σε προσωπικές περιουσίες, αφήνοντας τη χώρα με ελάχιστους εύρωστους αγροτικούς συνεταιρισμούς.

Αυτά που είναι φανερό ότι προέχουν είναι τα εξής:

• Ενίσχυση της δικτύωσης μεταξύ καταναλωτών και παραγωγών.
• Προώθηση της Κοινωνικά Υποστηριζόμενης Γεωργίας (Community Supported Agriculture), που είναι δραστηριότητα της Κ.ΑΛ.Ο., όπως είναι οι Συνεργατισμοί-Συνεταιρισμοί, οι ΚοινΣΕπ και τα Αλληλόχρεα Κεφάλαια (Υγεία).
• Συμπράξεις μεταξύ ενός παραγωγού (αγρότη, εκτροφέα κλπ) και μιας ομάδας καταναλωτών που προπληρώνει μέρος της παραγωγής, που τους παραδίδεται τακτικά.
• Ανάπτυξη Ταμείου Επενδύσεων Καινοτομίας -σύνδεσή του με την κοινωνία και με αγροτικό τομέα.
• Αντιμετώπιση της αιμορραγίας από το Ταμείο Αγροτικής Επιχειρηματικότητας.

Παρόλο που ήδη από το 1914 ψηφίστηκε ο πρώτος ενιαίος συνεταιρικός νόμος 602, που υπήρξε ένας ευρύτερα αποδεκτός νόμος, η συνέχεια δεν ήταν αντίστοιχη του Νόμου 2190 του 1920 για τις Ανώνυμες Εταιρείες, που είναι ακόμη σε ισχύ, εξασφαλίζοντας ένα σταθερό περιβάλλον για την ανάπτυξή τους. Μετά το 1915 έχουν καταγραφεί σχεδόν 1200 νομοθετήματα σχετικά με τη μορφή και τη λειτουργία των συνεταιρισμών, τα οποία όχι μόνο δεν βελτίωσαν αλλά και αλλοίωσαν τα συνεταιριστικά χαρακτηριστικά τους.

Οι ελληνικοί συνεταιρισμοί, που κάποτε πρωτοστάτησαν παγκοσμίως στη δημιουργία συνεργατικών δομών, μπορούν να στοχεύσουν, τόσο στην αύξηση της παραγωγής με στόχους την κάλυψη αναγκών και την αύξηση της απασχόλησης, όσο και στην αναβάθμιση των προϊόντων με στόχους την υποκατάσταση εισαγωγών και την αύξηση των εξαγωγών.

Έχουν κατατεθεί έγκαιρα προτάσεις για την εξυγίανση και την ανασυγκρότηση των αγροτικών συνεταιρισμών, όπως:

• Στήριξη της συλλογικής δράσης και οργάνωσης των γεωργών μέσα από υγιείς και ορθολογικά λειτουργούσες οργανώσεις παραγωγών.
• Υποστήριξη της δημιουργίας μιας νέας γενιάς συνεταιριστικών αγροτικών δραστηριοτήτων (με αξιοποίηση διαθέσιμης γης) ή και μεταποίησης τροφίμων (με αξιοποίηση αργούντος παραγωγικού εξοπλισμού).
• Προστασία των παραγωγών μέσω των συνεταιριστικών οργανώσεων, επιτυγχάνοντας οικονομίες κλίμακας μέσω συλλογικών δράσεων, όπως η μείωση του κόστους παραγωγής (π.χ. μέσω της από κοινού προμήθειας των εισροών) καλύτερες τιμές πώλησης των προϊόντων τους (επεξεργασία /μεταποίηση /συλλογική πώληση), τεχνική /επιστημονική υποστήριξη και διασφάλιση του εισοδήματός τους.
• Σύνταξη και ψήφιση νέου νόμου για τους συνεταιρισμούς, που να ανταποκρίνεται στις σημερινές απαιτήσεις του αγροτικού τομέα της χώρας και να διευκολύνει την αποτελεσματική/ορθολογική λειτουργία των οργανώσεων των παραγωγών.
• Απρόσκοπτη εφαρμογή στην πράξη των θεμελιωδών αρχών και κανόνων του
• συνεργατισμού και απεμπλοκή των συνεταιρισμών από κομματικές, κρατικές και άλλες παρεμβάσεις, που έρχονται σε αντίθεση με τους καταστατικούς σκοπούς και στόχους τους.
• Παροχή πρόσθετων κινήτρων για τη σύσταση οργάνωση και λειτουργία των
• οργανώσεων παραγωγών των βασικών προϊόντων (οπωροκηπευτικά, λάδι, γάλα κλπ.) αλλά και εκσυγχρονισμός του ισχύοντος θεσμικού πλαισίου, όπου αυτό απαιτείται (π.χ. οργανώσεις, ομάδες παραγωγών).
• Πλήρης αξιοποίηση των σχετικών κονδυλίων του νέου Προγράμματος Αγροτικής Ανάπτυξης (μέτρο 9), αλλά και επέκταση των δράσεων και αύξηση του προϋπολογισμού του συγκεκριμένου μέτρου.
• Υιοθέτηση ενός προγράμματος εξυγίανσης, ανασυγκρότησης και ανάπτυξης των αγροτικών συνεταιριστικών οργανώσεων. Εκπόνηση μελετών αποτίμησης της υφιστάμενης χρηματοοικονομικής και περιουσιακής κατάστασής τους και σχεδιασμός των απαιτούμενων δράσεων προκειμένου να επιτευχθεί η επιχειρησιακή εξυγίανση και η ανάπτυξή τους.
• Υποστήριξη του προγράμματος, έτσι ώστε να αντιμετωπιστούν με βιώσιμο τρόπο οι οφειλές σε τράπεζες, στο Δημόσιο και στα ασφαλιστικά ταμεία, με εκχώρηση μη-παραγωγικών περιουσιακών στοιχείων στους πιστωτές, με επαρκή αύξηση του συνεταιριστικού κεφαλαίου και με την απαιτούμενη θεσμική προσαρμογή με βάση τα προϊόντα ή τις τοπικές ιδιαιτερότητες, αλλά και την ελεύθερη έκφραση των τοπικών συνεταιρισμών και αγροτών.
• Άμεση αντιμετώπιση του περιορισμού της ρευστότητας και της μεγάλης πτώσης της τραπεζικής χρηματοδότησης των αγροτικών συνεταιρισμών αλλά και των επιχειρήσεων του αγροτικού τομέα, σε συνδυασμό και με το σημαντικό ύψος των επιτοκίων δανεισμού.

Τελικά η κυβέρνηση, αντί να αναβαθμίσει το πλαίσιο, βάδισε τον δρόμο που άνοιξαν οι προηγούμενες. Αντί να φέρει ενιαία συνεταιριστική νομοθετική ρύθμιση, που να ανοίγει δρόμους στην Κοινωνική Αλληλέγγυα Οικονομία, προχώρησε τμηματικά, χωρίς πυξίδα αλλά και παραβιάζοντας διεθνείς συνεταιριστικές αρχές. Η Βουλή ψήφισε την 21η Απριλίου νέο νόμο για τους αγροτικούς συνεταιρισμούς, που έφερε το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, παρά την καταδίκη του από τον συνεταιριστικό κόσμο, επιστημονικούς φορείς και άλλες οργανώσεις, ως αντισυνεταιριστικό, αντιαναπτυξιακό και εχθρικό στην υγιή συνεταιριστική επιχειρηματικότητα και δράση, προς όφελος των ιδιωτικών επιχειρήσεων, χωρίς προβλέψεις συνεργασίας με άλλες μορφές συνεταιρισμών, στήριξης της απευθείας δικτύωσης παραγωγών-καταναλωτών, της ποιοτικής παραγωγής, των βιολογικών προϊόντων κ.ά.

Με βάση την κριτική που έκανε η ΠΡΟ.Σ.Κ.ΑΛ.Ο, φαίνεται πως:

• Τα υπουργεία Εργασίας Ανάπτυξης κτλ, θα νομοθετήσουν το καθένα χωριστά, επιμένοντας στη διάσπαση των κοινωνικών δυνάμεων της υπαίθρου, της πόλης και της εργασίας. Μη επιτρέποντάς τους δηλαδή να ενώσουν τις δυνάμεις τους, να ενισχυθούν στον αγώνα τους απέναντι στην ολιγοπωλιακή διάρθρωση της ελληνικής οικονομίας, να ανοίξουν έναν άλλο δρόμο προς μια Οικονομία και Κοινωνία, συνεργατική και αλληλέγγυα, δίκαιη, που σέβεται τον άνθρωπο και το περιβάλλον.
• Παρά τις μεταξύ τους αντιπαραθέσεις, κρατιστές και νεοφιλελεύθεροι νομοθετούν σε βάρος των κοινωνικών δυνάμεων, στις οποίες δεν δείχνουν καμία εμπιστοσύνη και έτσι λειτουργούν αντικειμενικά και οι δύο προς όφελος της ιδιωτικής οικονομίας.
• Στον νόμο ο κρατικός παρεμβατισμός αναδεικνύεται σε όλο του το μεγαλείο: επικαθορίζει τον αριθμό μελών, τον τρόπο εκλογής, διοίκησης και διαχείρισης, την εκπαίδευση -με χρηματοδότηση μάλιστα όχι του κράτους αλλά των συνεταιρισμών- μέχρι και τη δυνατότητα των υπουργών να επεμβαίνουν στα εσωτερικά των συνεταιρισμών και να αποφασίζουν γι' αυτούς.
• Όλες οι διεθνείς συνεταιριστικές αρχές καταστρατηγούνται προς δόξαν της κρατικής παρέμβασης και ενώ το επιχειρησιακό σχέδιο θα εγκρίνεται από το κράτος, την αποτυχία θα χρεώνονται προσωπικά οι διοικούντες!
• Τελικά ο ΟΗΕ αποδεικνύεται πιο συνεταιριστικός από την κυβέρνηση, όταν διακηρύσσει ότι «όσο πιο μακριά είναι το κράτος από τους συνεταιρισμούς, τόσο πιο σωστούς συνεταιρισμούς φτιάχνουμε».

14. Η Πράσινη Χωρική Ανάπτυξη

Ο τομέας αυτός μπορεί να αποτελέσει και ξεχωριστή ενότητα. Επιγραμματικά εδώ αναφέρουμε κάποιες από τις πράσινες προτάσεις:

• Αξιοποίηση των δυνατοτήτων του νέου ΕΣΠΑ στην κατεύθυνση της διαμόρφωσης συγκεκριμένων Χωρικά Ολοκληρωμένων Προγραμμάτων Πράσινης Ανάπτυξης (ΕΣΠΑ 2014-2020, Ολοκληρωμένη Χωρική Ανάπτυξη, σελ. 176).
• Αποκεντρωμένη υποστήριξη της προσπάθειας κατανόησης του ΕΣΠΑ από τους τοπικούς φορείς και των δυνατοτήτων για πρωτοπόρες (για τα ελληνικά δεδομένα) ιδέες, ώστε να τα εφαρμόσουν και να υπάρξει εγκαίρως αποτέλεσμα, βλ. πχ. Δημοτικοί Λαχανόκηποι στο πλαίσιο του προγράμματος για την αντιμετώπιση της φτώχειας (μαζί με κοινωνικά παντοπωλεία κλπ.).
• Με δεδομένο ότι το νέο ΕΣΠΑ προβλέπει την Ολοκληρωμένη Χωρική Ανάπτυξη με τρεις τρόπους (ΤΑΠΤΟΚ, ΟΧΕ και βιώσιμη ανάπτυξη), αξιοποίησή του με τρόπο που να φανεί η σημασία των πράσινων λύσεων:

-  Να εντοπιστούν περιοχές που ήδη διαθέτουν θεσμικούς φορείς υλοποίησης (πχ Δήμους) που μπορούν και ενδιαφέρονται και πληρούν τα κριτήρια για να εφαρμόσουν ένα από τα τρία
-  Να εξεταστεί αν και ποιοι Δήμοι, πόλεις, περιοχές έχουν τυχόν επιλεγεί ήδη για την εφαρμογή των παραπάνω ολοκληρωμένων παρεμβάσεων (ενδεχομένως κάποιοι Δήμοι ήδη έχουν επιλεγεί ή όχι)
-  Από αυτά τα τρία είδη παρεμβάσεων να επιλεγεί εκείνο που δεν χρειάζεται ταυτόχρονη συγχρηματοδότηση από ιδιώτες (δηλαδή να μην είναι σαν το μειωμένου αποτελέσματος JESSICA) αλλά να είναι μόνο δημόσιες επενδύσεις
-  Να επιλεγεί η κατεύθυνση και το είδος των δράσεων που θα αναδεικνύουν τη σημασία των «πράσινων» λύσεων (αν υπάρχουν συγκεκριμένες τέτοιες ιδέες και προμελέτες)
-  Εφαρμογή σε συγκεκριμένη περιοχή (πόλη) ώστε να διαφανεί η σημασία του παραδείγματος της «πράσινης ανάπτυξης» σε μια «νέα Ανάβρα», σε πολύ μεγαλύτερη κλίμακα και για πολύ πιο σύνθετα προβλήματα. Προσφέρονται Δήμοι όπως ο Δήμος Κοζάνης, όπου μπορεί να φτιαχτεί ένα πρόγραμμα πολυταμειακό και διυπουργικό.


15. Προτάσεις πάνω στο σχέδιο νόμου του ΥΠΕΚΚΑ

Το Οικολογικό Δίκτυο υιοθετεί την κριτική και τις προτάσεις της ΠΡΩ.Σ.Κ.ΑΛ.Ο., στην οποία συμμετέχουν και μέλη του, σχετικά με τις αλλαγές που πρέπει να γίνουν στο σχέδιο νόμου για την «κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία και την ανάπτυξη των φορέων της».

Οι προτάσεις αυτές έχουν κατατεθεί έγκαιρα στη διαβούλευση του υπουργείου:

Κεφάλαιο Α’ Προοίμιο

Άρθρο 1. Σκοπός

Παράγραφος 1 και 2: Θετικός είναι ο σκοπός και ο στόχος όπως περιγράφονται, γιατί δεν περιορίζουν την Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία (Κ.ΑΛ.Ο.) σε ρόλο συμπληρωματικό του κράτους και της αγοράς, αλλά σε συνδυασμό με το επόμενο άρθρο 2. Ορισμοί, προορίζεται να λειτουργήσει ως εναλλακτική του κυρίαρχου οικονομικού μοντέλου.

Παράγραφος 3: Η πρώτη αρνητική πρόβλεψη, σε συνδυασμό με όσα ακολουθούν στα επόμενα άρθρα, προκύπτει από την αναφορά "στις προϋποθέσεις που θα πρέπει να πληρούν υφιστάμενα νομικά πρόσωπα για την απόδοση σε αυτ(ές)ά της ιδιότητας του «Φορέα Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας»".

Άρθρο 2. Ορισμοί

Παράγραφος 1: Επιβεβαιώνει τη θετική κατεύθυνση του σκοπού και του στόχου του Άρθρου 1.

Παράγραφος 2: όλα είναι θετικά από το α. έως το ε. εκτός από την αναφορά στη 2.β. "εφαρμόζουν περιορισμούς στη διανομή κερδών και επανεπενδύουν μέρος τους σε δραστηριότητες που προάγουν τη συλλογική ή και την κοινωνική ωφέλεια, όπως ορίζονται στον παρόντα νόμο".

Χωρίς τη διάκριση των κερδών από τα πλεονάσματα, και αν οι περιορισμοί στη διανομή κερδών, όπως ορίζονται στο σχέδιο αυτό, επιχειρηθεί να επιβληθούν και στους αστικούς και αγροτικούς συνεταιρισμούς, τότε αυτοί εξαιρούνται "εξ ορισμού" από τους Φορείς Κ.ΑΛ.Ο.. Ο λόγος είναι απλός και θα εξηγηθεί στο αντίστοιχο άρθρο 3.

Παράγραφος 3 έως 7: θετικοί ορισμοί που επιβεβαιώνουν σκοπό και στόχο.

Παράγραφος 8: "Ως «κοινωνική ένταξη» ορίζεται η διαδικασία ενσωμάτωσης στην κοινωνική και οικονομική ζωή ατόμων που ανήκουν στις «ευάλωτες» και τις «ειδικές» ομάδες, κυρίως μέσω της προώθησής τους στη μισθωτή εργασία".

Εδώ κινδυνεύει να χαθεί μια πρώτης τάξης ευκαιρία προσαρμογής της ελληνικής νομοθεσίας στη διεθνή όχι μόνο στο γενικό επίπεδο της συνεταιριστικής νομοθεσίας, αλλά και ειδικά σε ότι αφορά στην εργασία σε συνεταιρισμούς. Δεδομένου ότι αφορά σχέδιο νόμου του αρμόδιου υπουργείου, αποτελεί πολύ σημαντικό έλλειμμα που δεν πρέπει να αγνοηθεί.

Η θεμελιώδης προσέγγιση της εργασίας στους συνεταιρισμούς, σύμφωνα με την ICA, περιλαμβάνει τρεις βασικές θέσεις:
α) το είδος της εργασίας που ασκείται σε ένα συνεταιρισμό αποτελεί βασικό χαρακτηριστικό του συνεταιρισμού,
β) η εργασία αντιμετωπίζεται με τον ίδιο τρόπο, ανεξάρτητα από το είδος του συνεταιρισμού, πχ όλα τα πρότυπα της Παγκόσμιας Διακήρυξης για τους εργατικούς συνεταιρισμούς πρέπει να ισχύουν και για τους εργαζόμενους μέλη των κοινωνικών συνεταιρισμών,
γ) η σχέση των εργαζομένων μελών με το συνεταιρισμό πρέπει να θεωρείται ως διαφορετική από εκείνη της συμβατικής μισθωτής εργασίας και από εκείνη της αυτόνομης ατομικής εργασίας (δηλ. της αυτοαπασχόλησης).

Πηγές:

[1] International Co-operative Alliance – ICA,http://ica.coop

[2] CICOPA (International organisation representing worker and social cooperatives, a sectoral organisation of the International Cooperative Alliance - ICA), "World declaration on worker cooperatives", approved by the ICA General Assembly, Cartagena, Colombia, 23 September 2005 -http://www.cicopa.coop/IMG/pdf/Declaration_approved_by_ICA_EN-2.pdf

[3] CICOPA, "World Standard of Social Cooperatives", CICOPA General Assembly, Cancun, Mexico, 16 November 2011


Πρόταση 1η: Να αξιοποιηθεί τουλάχιστο η ευκαιρία για να νομοθετηθεί η συνεταιρισμένη εργασία σύμφωνα με τον ορισμό και τις κατευθύνσεις της Διεθνούς Συνεταιριστικής Συμμαχίας (ICA) και της CICOPA, όπως παρουσιάζονται στις παραπάνω πηγές.

Παράγραφος 10: "Το Τμήμα Μητρώου Κοινωνικής Οικονομίας,..., είναι η αρμόδια διοικητική αρχή για τον έλεγχο νομιμότητας και σκοπιμότητας κατά τη σύσταση των Κοινωνικών Συνεταιριστικών Επιχειρήσεων και των Συνεταιρισμών Εργαζομένων, και, κατά τη λειτουργία τους, εποπτεία και έλεγχο νομιμότητας αυτών και των υποχρεωτικώς καταχωριστέων στο Γ.Ε.ΜΗ. πράξεών τους".

1o. Σε τι συνίσταται ο έλεγχος σκοπιμότητας από το Τμήμα Μητρώου Κ.ΑΛ.Ο. του ΥΠΕΚΑΑ; Πώς νοείται έλεγχος σκοπιμότητας κατά τη σύσταση συνεταιρισμών Κ.ΑΛ.Ο. ή και μετά από αυτή από διοικητικές αρχές;

2o. Στις "Κατευθυντήριες γραμμές για την Συνεταιριστική Νομοθεσία, Τρίτη έκδοση αναθεωρημένη" http://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/---ed_emp/---emp_ent/---coop/documents/publication/wcms_451733.pdf, (σελ. 115) αναφέρεται: "Σε καμία περίπτωση δεν πρέπει μια διοικητική μονάδα που είναι επιφορτισμένη με την προώθηση ή την καταχώρηση των συνεταιρισμών να ελέγχει τους συνεταιρισμούς. Μια δημόσια αρχή μπορεί να ασκεί την αρμοδιότητα ελέγχου μόνιμα, αν η ανεξαρτησία της από την κυβερνητική παρέμβαση είναι εγγυημένη".

Πρόταση 2η: Να απαλειφθούν οι λέξεις "και σκοπιμότητας" και να δημιουργηθεί Ανεξάρτητη Αρχή για την Κ.ΑΛ.Ο. που θα έχει μεταξύ άλλων και την αρμοδιότητα του σχετικού ελέγχου.

Παράγραφος 11: Στο Γενικό Μητρώο Κοινωνικής Οικονομίας, του Τμήματος Μητρώου Κοινωνικής Οικονομίας του ΥΠΕΚΑΑ προβλέπεται η ένταξη και των συνεταιρισμών του Ν.1667/86, χωρίς να διευκρινίζεται αν αφορά εκείνους οι οποίοι θα ζητήσουν την ένταξή τους στους "Φορείς Κ.ΑΛ.Ο.", σύμφωνα με το νόμο αυτό. Αυτό σημαίνει υποχρεωτική ένταξη;

Πρόταση 3η: Πρέπει να αποσαφηνιστεί το σημείο.

Κεφάλαιο Β’ Φορείς Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας

Άρθρο 3. Φορείς Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας

Παράγραφος 1: Σωστά οι ΚοινΣΕπ, ΚοιΣΠΕ και ΣυνΕργ θεωρούνται αυτοδίκαια "Φορείς Κ.ΑΛ.Ο.". Ποιός όμως είναι ο λόγος που δεν ισχύει το ίδιο και για τους αστικούς (ν.1667/86) και τους αγροτικούς (ν.4384/16) συνεταιρισμούς, αλλά μπαίνουν προϋποθέσεις οι οποίες τους εξαιρούν;

Η εξαίρεση προκύπτει από τη διατύπωση "«Φορείς Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας» μπορούν να είναι και οι αγροτικοί συνεταιρισμοί του Ν.4384/16 (Α’ 78), όπως ισχύει, οι αστικοί συνεταιρισμοί του ν.1667/1986, όπως ισχύει, οι ενώσεις προσώπων των άρθρων 78 επ. του Α.Κ., οι Αστικές Εταιρίες των άρθ. 741 επ. του Α.Κ., καθώς επίσης και οποιαδήποτε άλλο νομικό πρόσωπο ή ένωση προσώπων, εφόσον σωρευτικά:" ...γγ... "Τα μέλη που δεν είναι εργαζόμενοι δεν έχουν δικαίωμα στη διανομή των κερδών".

Άρα οι αστικοί και οι αγροτικοί συνεταιρισμοί δε μπορούν να ενταχθούν στους "Φορείς Κ.ΑΛ.Ο.", εκτός αν αλλάξουν το Καταστατικό τους ώστε να μη παρέχουν κανένα κίνητρο συμμετοχής στα μη εργαζόμενα με αμοιβή μέλη τους!

Σε συνδυασμό με το άρθρο 1. Παράγραφος 3, (προϋποθέσεις ένταξης στους "Φορείς Κ.ΑΛ.Ο.") είναι προφανές ότι εξαιρούνται όλοι οι αστικοί και αγροτικοί συνεταιρισμοί που δεν θα θελήσουν να αρνηθούν το κίνητρο συμμετοχής στα μέλη τους, δηλαδή την περιορισμένη διανομή κερδών στα μέλη, ανάλογα με τις συναλλαγές τους με το συνεταιρισμό.

Πρόκειται για τη δεύτερη, μετά τις εργασιακές σχέσεις στους συνεταιρισμούς, σοβαρή απόκλιση από τις Κατευθυντήριες Γραμμές για τη Συνεταιριστική Νομοθεσία, η οποία πρέπει οπωσδήποτε να διορθωθεί, αν ο νομοθέτης εννοεί πραγματικά αυτά που διατυπώνονται στο άρθρο 1 (σκοπός, στόχοι).

Στις "Κατευθυντήριες γραμμές για την Συνεταιριστική Νομοθεσία Τρίτη έκδοση αναθεωρημένη" του Διεθνούς Γραφείου Εργασίας, http://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/---ed_emp/---emp_ent/---coop/documents/publication/wcms_451733.pdf, (σελ. 47) αναφέρεται:

"Οι κεφαλαιουχικές εταιρείες διανέμουν κέρδη στους μετόχους κατ' αναλογία των χρημάτων που έχουν επενδύσει. Τα ιδρύματα, οι ενώσεις προσώπων και τα ταμεία αλληλασφάλισης δεν μπορούν να διανέμουν κέρδη. Αντ’ αυτού, πρέπει να χρησιμοποιούν τα κέρδη για τη βελτίωση των προϊόντων / υπηρεσιών τους. Οι συνεταιρισμοί πρέπει να κάνουν διάκριση μεταξύ των συστατικών μερών του θετικού αποτελέσματος, δηλαδή του κέρδους (που προέρχεται από συναλλαγές με μη μέλη) και του πλεονάσματος (που προέρχεται, σύμφωνα με τις συνεταιριστικές αρχές, από συναλλαγές με μέλη). Σύμφωνα με τις αυστηρές συνεταιριστικές αρχές, τα κέρδη θα μεταφερθούν σε ένα αδιανέμητο αποθεματικό κεφάλαιο. Το πλεόνασμα θα πρέπει να κατανέμεται μεταξύ των μελών, τουλάχιστον εν μέρει, κατ' αναλογία προς τις συναλλαγές τους με τον συνεταιρισμό κατά τη διάρκεια μιας καθορισμένης χρονικής περιόδου".

Πρόταση 4η: Για τα μη εργαζόμενα με αμοιβή μέλη πρέπει να προστεθεί η πρόβλεψη: "Το πλεόνασμα μπορεί να κατανέμεται μεταξύ των μελών, εν μέρει, κατ' αναλογία προς τις συναλλαγές τους με τον συνεταιρισμό κατά τη διάρκεια μιας καθορισμένης χρονικής περιόδου".

Παράγραφος 2: "Ο Φορέας Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας, μετά τον πρώτο χρόνο λειτουργίας του και εφόσον από τον κύκλο οικονομικής του δραστηριότητας προκύπτουν έσοδα που καλύπτουν το κόστος μιας θέσης εργασίας πλήρους απασχόλησης..."

Πρόταση 5η: Η πρόβλεψη πρέπει να αφορά στα κέρδη ή πλεονάσματα μετά τους φόρους και όχι στα έσοδα.

Άρθρο 6. Λειτουργία της Κοιν.Σ.Επ.

Παράγραφος 2: "Η Κοιν.Σ.Επ. οφείλει να συντάσσει ετήσιο οικονομικό προγραμματισμό και απολογισμό εκτέλεσης αυτού, τους οποίους αποστέλλει στο ΓΕΜΗ και εγκρίνονται από το Τμήμα Μητρώου και μετά την έγκρισή τους δημοσιεύονται στο ΓΕΜΗ. Ο ετήσιος οικονομικός προγραμματισμός αποστέλλεται υποχρεωτικά μέχρι 31 Δεκεμβρίου του προηγούμενου του προγραμματισμού έτους".

1ο: Πως μπορεί να συντάξει κανείς προγραμματισμό του επόμενου έτους πριν το κλείσιμο του προηγούμενου;

2ο: Ποιά η σκοπιμότητα το Τμήμα Μητρώου θα εγκρίνει τον οικονομικό προγραμματισμό των ΚοινΣΕπ; Έγκριση σημαίνει ανάληψη ευθύνης. Ποιά ευθύνη θα έχει και ποιός, αν ο εγκεκριμένος οικονομικός προγραμματισμός είναι λαθεμένος; Πού περιγράφεται αυτή η ευθύνη και οι όποιες επιπτώσεις τυχόν κακής εφαρμογής της;

3ο: Κατευθυντήριες Γραμμές (βλ. παραπάνω, σελ 115): "Σε καμία περίπτωση δεν πρέπει μια διοικητική μονάδα που είναι επιφορτισμένη με την προώθηση ή την καταχώρηση των συνεταιρισμών να ελέγχει τους συνεταιρισμούς. Μια δημόσια αρχή μπορεί να ασκεί την αρμοδιότητα ελέγχου μόνιμα, αν η ανεξαρτησία της από την κυβερνητική παρέμβαση είναι εγγυημένη".

Πρόταση 6η: Πρέπει να συντάσσεται προσχέδιο ετήσιου οικονομικού προγραμματισμού, να απαλειφτεί η έγκριση από το τμήμα μητρώου και να δημοσιεύεται απευθείας. Δημιουργία Ανεξάρτητης Αρχής Ελέγχου για την Κ.ΑΛ.Ο., με πρόβλεψη συμμετοχής και εκπροσώπων της.

Παράγραφος 6: "O νόμιμος εκπρόσωπος της Κοιν.Σ.Επ. ευθύνεται για τις οφειλές της Κοιν.Σ.Επ., σύμφωνα με το άρθρο 31 του ν.4321/2015 (Α’ 32), το άρθρο 115 του ν.2238/1994 (Α’ 151) και το άρθρο 4 του ν.2556/1997 (Α’ 270 ), όπως ισχύουν, και αυτός διατηρεί δικαίωμα αναγωγής κατά των λοιπών μελών της Κοιν.Σ.Επ.".

Αν το σχέδιο νόμου αυτό προέβλεπε η λήψη των αποφάσεων και η εκτέλεσή τους να γίνεται από το νόμιμο εκπρόσωπο, τότε θα είχε βάση η πρόβλεψη αυτή.

Πρόταση 7η: Για τις οφειλές της ΚοινΣΕπ πρέπει να ευθύνεται συλλογικά το όργανο που λαμβάνει και εκτελεί τις αντίστοιχες αποφάσεις, και ατομικά το σύνολο των μελών του. Αν είναι η Γενική Συνέλευση, όλα τα μέλη, αν είναι η Διοικούσα Επιτροπή όλα τα μέλη της.

Άρθρο 7. Σχέσεις μεταξύ μελών και της Κoιν.Σ.Επ.

Παράγραφος 4: "Η αξία της συνεταιριστικής μερίδας του μέλους που αποχωρεί, επιστρέφεται σε αυτό εντός τριών μηνών από την έγκριση του ισολογισμού ή της οικονομικής κατάστασης αποτελεσμάτων της χρήσης μέσα στην οποία δηλώθηκε η αποχώρηση".

Κατευθυντήριες Γραμμές (σελ. 90): "Το παραιτούμενο /αποχωρούν μέλος έχει το δικαίωμα ανάληψης των μερίδων του, κατά κανόνα στην ονομαστική τους αξία. Ωστόσο ο συνεταιρισμός πρέπει να έχει τη δυνατότητα να καθυστερήσει προσωρινά την επιστροφή τους, εάν μια άμεση επιστροφή θα μπορούσε να επιφέρει σοβαρές επιπτώσεις στη λειτουργία του. Σε αυτήν την περίπτωση, ο συνεταιρισμός θα πληρώσει έναν περιορισμένο τόκο επί του ποσού που επιστρέφεται. Το χρονικό διάστημα παρακράτησης του επιστρεφόμενου ποσού πρέπει να ορίζεται και να είναι εύλογο".

Πρόταση 8η: Μετά τις λέξεις "δηλώθηκε η αποχώρηση" να προστεθούν οι λέξεις: "με βάση τις οικονομικές δυνατότητες του συνεταιρισμού και πάντως εντός 3 ετών από την έγκριση των Αποτελεσμάτων της Χρήσης".

Παράγραφος 10: "Η παροχή υπηρεσιών προς εξυπηρέτηση του σκοπού της Κοιν.Σ.Επ. από μέλη της, τα οποία δεν βρίσκονται σε εργασιακή σχέση με αυτήν, είναι μη αμειβόμενη και γίνεται κατ’ εφαρμογή των άρθρων 713 επ. Α.Κ. Η σύμβαση εντολής που συνάπτεται μεταξύ μελών και Κοιν.Σ.Επ. οφείλει να γίνεται εγγράφως, να περιγράφει με σαφήνεια την παρεχόμενη υπηρεσία και σε κάθε περίπτωση δε μπορεί να υπερβαίνει τις 16 ώρες εβδομαδιαίως".

Είναι αντιφατικό από τη μια να προκρίνεται η συλλογική και κοινή ωφέλεια αντί του κέρδους και από την άλλη να μπαίνουν φραγμοί στην εθελοντική μη αμειβόμενη εργασία συνεταιριστών που έχουν εισόδημα τουλάχιστο αντίστοιχο του ανειδίκευτου εργάτη, είναι ήδη ασφαλισμένοι και φορολογούνται κανονικά.

Πρόταση 9η: Να προβλεφθεί αναλογία εργαζόμενων με αμοιβή προς εργαζόμενα χωρίς αμοιβή μέλη τουλάχιστο ένα προς ένα.

Άρθρο 10. Διοικούσα Επιτροπή

Παράγραφος 2: "Αν ο Πρόεδρος αδρανεί παρά την αναγκαιότητα, η σύγκληση διενεργείται από οποιοδήποτε μέλος της Διοικούσας Επιτροπής".

Με ποιά λογική ένα οποιοδήποτε μέλος της Δ.Ε. θα μπορεί να την συγκαλεί; Αν ο πρόεδρος αδρανεί υπάρχει η πλειοψηφία της Δ.Ε. που διαπιστώνει την αναγκαιότητα, όχι ένα μέλος της.

Πρόταση 10η: Να αντικατασταθεί με τις λέξεις: "...η σύγκλιση διενεργείται από την πλειοψηφία της Διοικούσας Επιτροπής".

Άρθρο 11. Αποθεματικά – διανομή κερδών

Παράγραφος 1: "Τα κέρδη της Κοιν.Σ.Επ. δε διανέμονται στα μέλη, εκτός αν αυτά είναι εργαζόμενοι...".

1ο. Πρόκειται για αντιγραφή της διάταξης του ν.4019/11, η οποία δεν επέτρεψε την ανάπτυξη των ΚοινΣΕπ, αφού είναι αποτρεπτική της συμμετοχής μελών που δεν θα είναι εργαζόμενα με αμοιβή σε αυτές.

Η διάταξη αυτή από τη μια ρίχνει στην αγκαλιά του πελατειακού συστήματος όσες ΚοινΣΕπ προτιμήσουν την επιβίωση από την ανεξαρτησία, ενώ από την άλλη καθιστά σχεδόν αδύνατη την επιβίωση όσων αντιστέκονται στον πειρασμό, αφού τις στερεί τη δυνατότητα να επιστρέφουν στα μη εργαζόμενα με αμοιβή μέλη έστω και τον τόκο που δίνουν οι τράπεζες. Είναι το πιο χαρακτηριστικό στοιχείο μιας αντίληψης η οποία λειτουργεί υπέρ της ιδιωτικής επιχειρηματικότητας και είναι σαφώς εχθρική όχι μόνο προς τις ΚοινΣΕπ, αλλά προς την Κ.ΑΛ.Ο. γενικότερα. Ως εκ τούτου έρχεται σε πλήρη αντίθεση με το σκοπό και τους στόχους του πρώτου άρθρου αυτού του σχεδίου νόμου.

2ο. Κατευθυντήριες Γραμμές (σελ. 47): "Οι συνεταιρισμοί πρέπει να κάνουν διάκριση μεταξύ των συστατικών μερών του θετικού αποτελέσματος, δηλαδή του κέρδους (που προέρχεται από συναλλαγές με μη μέλη) και του πλεονάσματος (που προέρχεται, σύμφωνα με τις συνεταιριστικές αρχές, από συναλλαγές με μέλη). Σύμφωνα με τις αυστηρές συνεταιριστικές αρχές, τα κέρδη θα μεταφερθούν σε ένα αδιανέμητο αποθεματικό κεφάλαιο. Το πλεόνασμα θα πρέπει να κατανέμεται μεταξύ των μελών, τουλάχιστον εν μέρει, κατ' αναλογία προς τις συναλλαγές τους με τον συνεταιρισμό κατά τη διάρκεια μιας καθορισμένης χρονικής περιόδου".

Πρόταση 11η: Η πρόβλεψη για τα μη εργαζόμενα με αμοιβή μέλη, πρέπει να διατυπωθεί ως εξής : "Το πλεόνασμα μπορεί να κατανέμεται μεταξύ των μελών, εν μέρει, κατ' αναλογία προς τις συναλλαγές τους με τον συνεταιρισμό κατά τη διάρκεια μιας καθορισμένης χρονικής περιόδου".

Άρθρο 16. Λειτουργία Συνεταιρισμού Εργαζομένων

Παράγραφος 2: "Ο Συνεταιρισμός Εργαζομένων οφείλει να συντάσσει ετήσιο οικονομικό προγραμματισμό και απολογισμό εκτέλεσης αυτού, τους οποίους αποστέλλει στο Γ.Ε.Μ.Η. και εγκρίνονται από το Τμήμα Μητρώου και μετά την έγκρισή τους δημοσιεύονται στο Γ.Ε.Μ.Η.".

Πρόταση 12η: Αντίστοιχα με την 6η Πρόταση.

Παράγραφος 6: "O νόμιμος εκπρόσωπος του Συνεταιρισμού Εργαζομένων ευθύνεται για τις οφειλές του νομικού προσώπου..."

Πρόταση 13η: Αντίστοιχα με την 7η πρόταση.

Άρθρο 17. Σχέσεις μελών με το Συνεταιρισμό Εργαζομένων

Παράγραφος 4: "Η αξία κάθε συνεταιριστικής μερίδας του μέλους που αποχωρεί επιστρέφεται σε αυτό εντός τριών μηνών από την έγκριση του ισολογισμού ή της οικονομικής κατάστασης αποτελεσμάτων μέσα στην οποία δηλώθηκε η αποχώρηση".

Πρόταση 14η: Αντίστοιχα με την 8η πρόταση.

Κεφάλαιο Γ’. Προώθηση των Φορέων Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας

Άρθρο 25. Ενώσεις Φορέων Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας

Παράγραφος 1:
• "Δέκα (10) τουλάχιστον Φορείς Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας που διέπονται από τον παρόντα νόμο μπορούν να συστήσουν Ένωση Φορέων Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας".
• "H Ένωση αυτή δεν έχει εμπορική ιδιότητα και σκοπός της είναι η προαγωγή και διάδοση των δραστηριοτήτων συλλογικής και κοινωνικής ωφέλειας των μελών της και η ανάπτυξη των αρχών της κοινωνικής οικονομίας".

Κατευθυντήριες Γραμμές (σελ. 120): "Το κράτος θα πρέπει να απέχει από οποιαδήποτε παρέμβαση, εκτός από την παρακολούθηση της συμμόρφωσης των οργανώσεων αυτών προς την υποχρέωσή τους να υποστηρίζουν και να εκπροσωπούν τα μέλη τους. Ειδικά, οι συνεταιρισμοί δεν πρέπει να υποχρεώνονται να εντάσσονται εντός των ορίων των διοικητικών υποδιαιρέσεων ή σύμφωνα με το είδος των δραστηριοτήτων, εάν οι ίδιοι επιλέγουν διαφορετικά. Προκειμένου να καθιερωθεί ένα σύστημα συνεργασίας μεταξύ κράτους και συνεταιρισμών, το κράτος θα πρέπει να προωθεί μια ανεξάρτητη και αξιόπιστη συνεταιριστική κίνηση".

Πρόταση 15η: Ο αριθμός να μειωθεί σε πέντε (5), όπως προβλέπεται και στο ν.1667/86.

Πρόταση 16η: Για την Ένωση η διατύπωση να γίνει: "Σκοπός της Ένωσης είναι η προαγωγή και διάδοση των δραστηριοτήτων συλλογικής και κοινωνικής ωφέλειας των μελών της και η ανάπτυξη της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας".

Άρθρο 26. Υποστηρικτικά μέτρα για τους Φορείς Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας

Οι προηγούμενες διατάξεις που εξαιρούν τη μεγάλη πλειονότητα των φορέων Κ.ΑΛ.Ο. από τη δυνατότητα ένταξής τους στους Φορείς Κ.ΑΛ.Ο., τις εξαιρούν και από τα χρηματοδοτικά εργαλεία και άλλα υποστηρικτικά μέτρα που αναφέρονται στο άρθρο αυτό. Επίσης:

Παράγραφος 7: "Ο Φορέας Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας δεν έχει ασφαλιστικές ή φορολογικές υποχρεώσεις προς τα μη μέλη που λειτουργούν ως εθελοντές, εφ` όσον πληρούνται σωρευτικά οι κάτωθι προϋποθέσεις:
α. Η εθελοντική δράση δεν αφορά στον κύριο τομέα δραστηριοτήτων του Φορέα".

H πρόβλεψη αυτή είναι ένα πρόσθετο και αποφασιστικό χτύπημα σε μια θεμελιώδη παράμετρο λειτουργίας της Κ.ΑΛ.Ο.. Εδώ αποκλείεται η προσφορά εθελοντικής εργασίας των μελών στον ίδιο το συνεταιρισμό τους!

Πρόταση 17η: Να αφαιρεθεί εντελώς το σημείο 7α.

Να γίνει λιγότερο γραφειοκρατική η διατύπωση των β. έως δ. Π.χ. να υπάρχει λίστα μελών που προφέρουν εθελοντικό έργο στο συνεταιρισμό, χωρίς περιορισμό ωρών εφόσον:

• έχουν εισόδημα τουλάχιστον ίσο με το ημερομίσθιο του ανειδίκευτου εργάτη, το οποίο τεκμηριώνεται ότι φορολογείται κανονικά
• είναι ασφαλισμένα
• δεν προσφέρουν έργο το οποίο υπόκειται σε υγειονομικές και άλλες διατάξεις, οι οποίες πρέπει να πληρούνται για να μπορεί να παρέχεται το έργο αυτό.

Άρθρο 27. Ταμείο Κοινωνικής Οικονομίας

Αν αρθούν όλα τα παραπάνω εμπόδια ένταξης των συνεταιρισμών στους Φορείς Κ.ΑΛ.Ο., τότε θα έχει πιθανότητα το Ταμείο να επιτελέσει το σκοπό του:

Παράγραφος 2: "Σκοπός του Ταμείου είναι η χρηματοδότηση προγραμμάτων και δράσεων για την ενίσχυση των Φορέων Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας, όπως αυτοί ορίζονται στο παρόντα νόμο".

Άρθρο 28. Έλεγχος και κυρώσεις των Φορέων Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας

Παράγραφος 3 έως 5: Προβλέπονται διοικητικές πράξεις με αποφάσεις οι οποίες έχουν καταδικαστικό χαρακτήρα για τους φορείς Κ.ΑΛ.Ο., χωρίς να υπάρχει καμία πρόβλεψη για διαδικασίες ενστάσεων, όργανα υποβολής και εκδίκασής τους κλπ.

Πρόταση 18η: Να προστεθεί πρόβλεψη για διαδικασίες ενστάσεων, όργανα υποβολής και εκδίκασής τους κλπ.

Άρθρο 29. Εθνική Επιτροπή για την Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία

Παράγραφος 3: "Σκοπός της Επιτροπής είναι η προώθηση του Κοινωνικού Διαλόγου για τη διαμόρφωση πολιτικών ανάπτυξης των δραστηριοτήτων Κοινωνικής Οικονομίας, η γνωμοδότηση για την αναθεώρηση, την εξειδίκευση και την εφαρμογή της Εθνικού Σχεδίου Δράσης για την Κοινωνική Οικονομία".

Ερώτημα: Μήπως "Εθνικό" σημαίνει μια διαδικασία "από πάνω προς τα κάτω", σε εντελώς αντίστροφη κατεύθυνση από την Κ.ΑΛ.Ο.;

Πρόταση 19η: Αν η κυβέρνηση θέλει πραγματικά να αναπτυχθεί η Κ.ΑΛ.Ο. στη χώρα μας με βάση το σκοπό και τους στόχους που περιγράφονται στο άρθρο 1 του σχεδίου αυτού, θα πρέπει:

• να διαμορφώσει ένα νομοθετικό πλαίσιο συμβατό με τις Κατευθυντήριες Γραμμές, ώστε να επιτρέψει στους πραγματικούς φορείς της Κ.ΑΛ.Ο. να την αναπτύξουν,
• να μην προσπαθεί "από τα πάνω" και διατηρώντας όλες τις προδιαγραφές της πελατειακής αντίληψης, να επιβάλλει πολιτικές (Εθνική Στρατηγική για την Κ.ΑΛ.Ο., βλ. Άρθρο 30, κυβερνητική επιτροπή για την Κ.ΑΛ.Ο.).

Άρθρο 30. Κυβερνητική Επιτροπή για την Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία

Παράγραφος 4 : "Η Κυβερνητική Επιτροπή έχει τις ακόλουθες αρμοδιότητες:
α) Τη γνωμοδότηση στην Εθνική Στρατηγική για την Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία,
β) Την αξιολόγηση, παρακολούθηση της εφαρμογής και επικαιροποίηση της Εθνικής Στρατηγικής για την Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία
γ) Την εισήγηση προς τον Υπουργό Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης και τους συναρμόδιους Υπουργούς, για την εκπόνηση μελετών και προγραμμάτων σχετικά με την προώθηση της εφαρμογής της Εθνικής Στρατηγικής για την Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία".

Τελικά σε καμία περίπτωση η ανάπτυξη της Κ.ΑΛ.Ο. δεν μπορεί να αποτελεί ένα κυβερνητικό σχέδιο. Αυτό μπορεί μόνο να περιορίζεται στη δημιουργία ενός πλαισίου, νομοθετικού, χρηματοδοτικού, ρυθμιστικού και κανονιστικού που θα επιτρέπει την ανάπτυξη της συλλογικής δημιουργικότητας και καινοτομίας, "από τα κάτω", από τους πολίτες και την κοινωνία, όχι από το κράτος, όχι από την αγορά.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ’ Λοιπές Ρυθμίσεις, μεταβατικές Διατάξεις –

Άρθρο 31. Λοιπές ρυθμίσεις και εξουσιοδοτικές διατάξεις

Παράγραφος 3: ..."ο καθορισμός του ύψους και της διαδικασίας, των όρων είσπραξης και απόδοσης των τελών χορήγησης αντιγράφων και αποσπασμάτων, των παραστατικών καταβολής, της διαδικασίας ελέγχου τους, του τρόπου έκδοσης, θεώρησης και υπογραφής αντιγράφων, αποσπασμάτων των πράξεων και στοιχείων που εμφανίζονται στη μερίδα ή πιστοποιητικών από το Γ.Ε.ΜΗ,"...

Πρόταση 20η: Να δημιουργηθεί Μητρώο Επιχειρήσεων Κ.ΑΛ.Ο. στο οποίο θα περιλαμβάνονται συνεταιρισμοί, Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις (Κοιν.Σ.Επ.) του Ν.4019/2011, Ομάδες Παραγωγών (ΟΠ), και Κοινωνικοί Συνεταιρισμοί Περιορισμένης Ευθύνης - Κοι.Σ.Π.Ε (άρθρο 12 του ν. 2716/1999), στο οποίο θα εγγράφονται οι αντίστοιχες επιχειρήσεις.

Το μητρώο θα τηρείται ξεχωριστά στο ΓΕΜΗ, μέχρι να δημιουργηθεί το Επιμελητήριο Κ.ΑΛ.Ο. από τις αντίστοιχες επιχειρήσεις, το οποίο θα αναλάβει την επιμέλεια της τήρησής του στη συνέχεια.