Πόσοι νεκροί ακόμη θα χρειαστούν για να αλλάξει η καταστροφική διαχείριση των χειμάρρων;

Σκίτσο του Τάσου Αναστασίου από την εφημ. Αυγή

Δεκαέξι νεκροί, έξι αγνοούμενοι και εικοσιτρεις τραυματίες είναι ο μέχρι στιγμής απολογισμός της τραγικής εξέλιξης που είχε η νεροποντή της Τετάρτης 15 Νοεμβρίου στο όρος Πατέρα της Δυτικής Αττικής. Το καιρικό φαινόμενο συνεχίζεται και ελπίζουμε ότι δεν θα θρηνήσουμε και νέα θύματα.

Πολλοί έδειξαν να "πέφτουν από τα σύννεφα" με τη σοβαρότητα των συνεπειών, για μια ακόμη φορά. Ωστόσο, τα γεγονότα ήταν σχεδόν προδιαγεγραμμένα, καθώς οι ανθρώπινες παρεμβάσεις που είχαν γίνει στις πληγείσες περιοχές αποτελούσαν μέχρι πρόσφατα παράδειγμα προς αποφυγήν που διδάσκονταν σε μεταπτυχιακούς φοιτητές!

Σύμφωνα με τις δηλώσεις του Καθηγητή Γεωλογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, Δ. Παπανικολάου, «η ανθρώπινη παρέμβαση ήταν εγκληματικού χαρακτήρα», διότι στην περιοχή της Μάνδρας καταλήγει ένα δίκτυο ορεινών απορροών που ενώνονται και σχηματίζουν έναν μεγάλο χείμαρρο, ο οποίος είχε μπαζωθεί σε μήκος πάνω από 500 μέτρα.
«Ένα μεγάλο κομμάτι του μπαζώματος και του κλεισίματος, στο πιο στενό σημείο, ήταν μερικά στρέμματα που έφτιαξε ο δήμος χώρο αμαξοστασίου και επισκευών, παραδίπλα ήταν ένα σούπερ μάρκετ, που είχαν κλείσει ακριβώς όλη τη δίοδο (του νερού)» ανέφερε χαρακτηριστικά, προσθέτοντας ότι το 1996 υπήρξαν και δύο θύματα από πλημμύρα ακριβώς στην ίδια περιοχή. 

Όπως όλα δείχνουν λοιπόν, η διαχείριση της συγκεκριμένης λεκάνης απορροής ήταν τραγική, περιλαμβάνοντας αφανισμό των φυσικών διόδων του νερού και αμέλεια για την αποκατάσταση της αποψιλωμένης από φυσικά δασικά οικοσυστήματα ορεινής ζώνης  Εάν συνυπολογίσουμε και τις επίφοβες εξελίξεις της κλιματικής αλλαγής, οι οποίες προβλέπεται να αυξήσουν ακόμη περισσότερο τα ακραία καιρικά φαινόμενα, τότε καθίσταται επιτακτική η ανάγκη να αλλάξει επιτέλους το παρωχημένο μοντέλο διαχείρισης των χειμάρρων και της αντιπλημμυρικής προστασίας που οδηγεί στην ισοπεδωτική τσιμεντοποίηση και οχετοποίηση κάθε φυσικού χειμαρρικού οικοσυστήματος σε πόλεις και χωριά.

Κάτι τέτοιο άλλωστε αποτελούσε αίτημα οικολογικών οργανώσεων, τουλάχιστον από τη δεκαετία του 1990. Εκείνες οι πιέσεις συνεισέφεραν και στη σταδιακή αλλαγή του νομικού μας συστήματος, με πρωτοστάτη τότε το Ε’ Τμήμα του Συμβουλίου της Επικρατείας και την πρωτοποριακή νομολογία του. Ωστόσο, παρόλη τη νομοθετική δραστηριότητα που ακολούθησε, οι εφαρμογές που πραγματοποιήθηκαν και συνεχίζουν να πραγματοποιούνται σε χειμάρρους αστικών περιοχών ακολουθούν το γνωστό παρωχημένο μοντέλο, ίσως ελαφρά τροποποιημένου και με λίγα συρματοκιβώτια (σαρζανέτια), λόγω εξίσου γνωστών πολιτικών πιέσεων για οικοδομήσιμους χώρους, δρόμους, αμαξοστάσια, χώρους άθλησης, εκκλησίες κοκ.

Οι έως και σήμερα πολιτικές διοικήσεις, σε όλο τους το φάσμα, φέρουν τεράστιες ευθύνες καθώς, εδώ και δεκαετίες, αντιμετωπίζουν τα περιβαλλοντικά και πολεοδομικά ζητήματα εντελώς επιδερμικά χρησιμοποιώντας τις αυθαιρεσίες και τις ανομίες μόνο πελατειακά ή εισπρακτικά. Πρόσφατο παράδειγμα αυτής της προσέγγισης, ο νέος νόμος περί τακτοποίησης αυθαιρέτων. Ευθύνες βέβαια έχουν και οι πολίτες στο βαθμό που αγνοούν ή υποτιμούν την σημασία των οικοσυστημάτων, βολεύονται με την ανοχή ή ακόμα και την επιβράβευση της αυθαιρεσίας και αδιαφορούν για τις επιπτώσεις της προκειμένου να φτιάξουν ένα "κεραμίδι" πάνω από το κεφάλι τους ή να στήσουν επιχειρήσεις σε γη που επεκτείνεται φτηνά μπαζώνοντας τα ρέματα.

Έτσι, αρχικά χρειάζονται ορισμένα άμεσα μέτρα στην πληγείσα περιοχή, όπως:

• Η ανεύρεση των υπευθύνων για την καταστροφική αυτή αλλοίωση στην οικιστική περιοχή του χειμάρρου της Μάνδρας, η τιμωρία αξιόποινων πράξεων και η δημοσιοποίηση ενεργειών που συνέβαλαν στο πρόβλημα,
• Η αποζημίωση των κατοίκων και η αποκατάσταση των ζημιών ανάλογα και με τη νομιμότητά τους.
• Μελέτες αποκατάστασης της περιοχής από έγκυρους πανεπιστημιακούς φορείς, όπως για την:
  α) αποκατάσταση της ροής του συγκεκριμένου χειμαρρικού συστήματος, με πρόβλεψη και για μια εύλογη πλημμυρική ζώνη, αντίστοιχης τουλάχιστον του ύψους βροχής που σημειώθηκε.
  β) κατάρτιση προγράμματος οικολογικής αναβάθμισης του φυσικού δασικού οικοσυστήματος στο όρος Πατέρα.

Συγχρόνως, πρέπει να δρομολογηθεί ένα ευρύτερο σχέδιο διαχείρισης των υδρολογικών λεκανών, το οποίο να λαμβάνει υπόψη τις νεότερες προσεγγίσεις για «αντιπλημμυρικά έργα σε συνεργασία με τη φύση» με προτεραιότητα στις αστικές περιοχές. Ο αντιπλημμυρικός σχεδιασμός πρέπει να εντάξει επιτέλους κατευθύνσεις που έχουν καταγραφεί και σε ευρωπαϊκά κείμενα, όπως η "Οδηγία Πλαίσιο για τα Νερά":

• "Μέτρα Φυσικής Συγκράτησης Πλημμυρών", όπως δασοτεχνικά έργα σε ορεινές περιοχές και με λίμνες εκτόνωσης πλημμυρών.
•  Πράσινες υποδομές, όπως "πράσινες στέγες", συστήματα συλλογής βρόχινου νερού, διαπερατές πλακοστρώσεις, τάφρους διήθησης, "κήπους βροχής", ελεύθεροι φυσικοί χώροι, αστικά πάρκα χωρίς πλακοστρώσεις και τσιμέντα, ώστε να δίνεται η ευκαιρία στο νερό να απορροφάται.
• Αποκατάσταση των οικοσυστημικών λειτουργιών των χειμάρρων, δηλαδή της φυσικής τους κοίτης και της παρόχθιας βλάστησης.
• Φροντίδα παρακολούθησης των καμένων δασών για φυσική αναδάσωση.

Ας αποτελέσει η πρόσφατη τραγωδία την αφορμή για μια νέα προσέγγιση της αντιπλημμυρικής προστασίας. Αυτό θα είναι το καλύτερο μνημόσυνο στα θύματα.